Zaman daralıyor, yeni lirayı bilen yok

Paradan altı sıfır atılmasına sayılı günler kaldı. Halk yeni parasını daha göremedi. Önümüzdeki yıl piyasada karmaşa yaşanacak. En büyük sıkıntıyı esnaf çekecek.

Türkiye tarihinin en önemli ekonomik kararlarından biri olan ‘paradan altı sıfır atılması’na sayılı günler kaldı. Ancak güvenlik gerekçesiyle yeterli tanıtım yapılmıyor. Merkez Bankası’nın kalpazanlara karşı ‘sır’ gibi sakladığı Yeni Türk Lirası’nın boyutları, rengi ve güvenlik özellikleri hakkında vatandaşın en ufak bir bilgisi yok. Amerika Birleşik Devletleri ise yeni 50 dolarlık banknotların şekli ve fiziki özelliklerini, dolaşıma girmeden aylarca önce dünya kamuoyuyla paylaştı. Türkiye’nin büyük bir değişimle karşı karşıya olduğuna dikkat çeken uzmanlar, Yeni Türk Lirası’nın gizli tutulmasının uyum sürecini uzatacağı uyarısında bulunuyor. Ekonomisi çok güçlü olan ülkelerde bile para değiştirildiği zaman insanların moral şoku yaşadığına dikkat çeken Prof. Dr. Ünsal Oskay, “Yeni liranın tanıtımının tedavüle girdiği sırada yapılacak olması ciddi toplumsal ve psikolojik sakıncalar taşıyor.” dedi. Türkiye'yi ekonomik anlamda büyük bir değişim bekliyor. 1 Ocak'ta altı sıfırı atılmış paralar tedavüle girecek. Buna rağmen 7'den 70'e birçok kişi Yeni Türk liralarının (YTL) şeklini merak ediyor. Merkez Bankası kalpazanlığa geçit vermemek için yeni paraların özelliklerini kamuoyuna açıklamıyor. Tanıtım kampanyasının ekim ayına kadar tamamlanması planlanıyordu. Ancak ekim ortalarına gelinmesine rağmen vatandaşın kafasında yeni lira ile ilgili birçok soru işareti bulunuyor. Türkiye'deki tanıtım eksikliği, ABD'nin şeklini değiştireceği 50 dolar için yaptıklarıyla karşılaştırılınca daha net ortaya çıkıyor. Amerika, 28 Eylül’de basımına başlanan yeni 50 doların tanıtım kampanyasında paranın her türlü özelliğini, ‘Toplum paradan haberdar olduğu takdirde güvenlik daha etkili olur' sloganıyla milyonlarca insana aylar öncesinden anlatıyor. ABD Hazine Bakanlığı yetkilileri sahip oldukları yüksek teknolojinin sahte para basımına izin vermeyeceğine dikkat çekiyor. Uzmanlar, tanıtım çalışmalarında yeni paraların gösterilmemesinin alışma sürecini uzatacağını söylüyor. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Doç. Dr. Nebi Sümer, halkın kaygısını giderecek tanıtım çalışmalarının yapılması gerektiğine işaret ediyor. Sümer, “Ekonomik, psikolojik ve toplumsal anlamda yaşanan değişimin sancısız tamamlanması için yeni liraların küçültülmüş formatlarının vatandaşa gösterilmesi gerekir.” önerisinde bulunuyor. Yeni Türk Lirası'nın tanıtımını yapan firmanın yetkilileri de paranın fiziki ve güvenlik özelliklerinin önceden kamuoyuna sunulmasının faydalı olacağını belirtiyor. Ancak yetkililer, güvenlik gerekçelerinin buna izin vermediğini savunuyor. En son Ankara'da, bir okulun, yeni lirayı öğrencilerine, panayırla ve plastik çay fişlerini kullanarak tanıtıyor olması olayın traji-komik durumunu ortaya koyuyor. Jale Tezer Koleji, öğrencilere yeni liranın nasıl kullanılacağını öğretmek için çareyi panayır düzenlemelerde buldu. Programda, öğrenciler ‘eski; ama gerçek' liralarını verip yerlerine ‘yeni; ama sanal' liraları alıp bunlarla alışveriş yaptı. Plastik çay fişlerinden yapılan yeni liralarla alışveriş yapan öğrenciler, ilk önce hesabı karıştırdı. Sonrasında öğretmenleriyle girdikleri sıkı pazarlıkla ocak ayında hiç zorlanmayacaklarını gösterdiler. Sanal YTL ile ilk alışveriş deneyimini yaşayan sekizinci sınıf öğrencisi Mert Binboğa, alışverişte kafasının karıştığını, ancak zamanla duruma alışacağını söylüyor. ‘Ne yapacağımızı bilmiyoruz’ Yeni lira konusunda endişeli olanlardan biri de eczacılar. İlaç fiyatlarının YTL'ye dönüşümünü nasıl yapacaklarını bilmeyen eczacılar, ilk aylarda önemli sorunların yaşanabileceği görüşünde. Emekli Sandığı ve Bağ-Kur üyelerine ilaç veren eczaneler, yeni faturaların nasıl kesileceği hakkında bilgi verilmemesinden yakınıyor. Hedef Ecza Deposu, ilaç fiyatlarının ve eczanelerin yeni paraya uyum sürecini kolaylaştırmak için Hedef Alliance bünyesinde bir komisyon kurdu. Eczacı Dursun İbili ise ocak ayından itibaren özellikle faturalamalar konusunda problem yaşayabileceklerini düşünüyor. Sağlık Bakanlığı ise ilaç fiyatlarındaki geçiş için hazırlıkların yapıldığını, bu nedenle ciddi problemlerin meydana gelmeyeceğini düşünüyor. Bakanlık Müsteşar Yardımcısı Sabahattin Aydın, uyum çalışmaları kapsamında Yeni İlaç Fiyat Kararnamesi'yle fiyatlardaki son 4 rakamın yuvarlandığını söylüyor. Aydın, İlaç Fiyat Komisyonu'nun küsuratları aşağıya doğru düzenleyeceğini kaydediyor. Paradan altı sıfır atılmasıyla 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Lira banknotları tedavüle girecek. Madeni paralar ise 1, 5, 10, 25, 50 Yeni Kuruş ve 1 Yeni Lira olarak cüzdanlardaki yerini alacak. TL’NİN YTL KARŞILIĞI Türk Lirası Yeni Türk Lirası 20 milyon 20 10 milyon 10 5 milyon 5 1 milyon 1 Türk Lirası Yeni Kuruş 500 bin 50 250 bin 25 100 bin 10 50 bin 5 10 bin 1 Hasan Bozkurt, Alper Sancar, Necip Çakır; Ankara /Zaman