Yeni Türk lirası psikoloji bozar mı?

Yeni Türk Lirası'na geçişle ilgili hazırlıklar sürerken ekonomistlerle psikiyatristler karşı karşıya geldi.

Yeni Türk Lirası'na geçiş için hazırlanan yasa taslağı kamuoyunda tartışmaya açılırken, bilim adamları farklı yaklaşımlarda bulunuyor. Bazı ekonomistler bunun psikolojik olarak faydalarını sıralarken, psikiyatristler tam tersine kafa karıştıracağını ileri sürüyorlar. Yıl sonuna kadar yasalaşması beklenen taslağa göre, 1 Ocak 2005'den itibaren yeni para birimi Yeni Türk Lirası olacak, ancak bir geçiş dönemi sonunda tekrar TL'ye dönülebilecek. Halen tedavülde bulunan banknot ve madeni paralar, 2005 yılı sonuna kadar Yeni Türk Lirası banknot ve madeni paralarla birlikte tedavülde kalacak. 2005 yılı içinde bütün mal ve hizmet bedelleri TL ve YTL olarak ayrı ayrı gösterilecek. Tedavülden çekilecek TL banknotlar, 2006 başından itibaren zaman aşımına uğrayacak. Bu durum bilim adamlarının farklı yorumlarına neden oldu. ENDİŞELER... Ege Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi (İİBF) Dekanı Prof. Dr. Rezan Tatlıdil, TL'den 6 sıfırın atılması sonrasında, kuruş cinsinden belirlenecek fiyatlarda yuvarlamalar yapılabileceği endişesini dile getirerek, ''Örneğin 45 kuruş olan ürünün fiyatı 50 kuruşa yuvarlanabilecektir. Bu eğilim AB'de euroya geçerken de yaşandı ve bazı AB ülkelerinde fiyat düzeyleri yükseldi'' dedi. Enflasyonun düşürülmesinde tek önlemin, paradan sıfırın atılması olmadığını belirten Tatlıdil, ''Brezilya, Arjantin gibi ülkelerde bu operasyonların yapılması olumlu sonuç vermemiş, bir süre sonra enflasyon yeniden yükselerek para kupürlerinin değerleri tekrar artırılmıştır'' görüşünü dile getirdi. Tatlıdil, liradan 6 sıfırın atılmasının psikolojik bir takım etkileri de olabileceğine dikkat çekerek, ''Halkın yüksek kupürlü paralar neticesinde psikolojisi olumsuz etkilenebilmekte ve enflasyonun körüklenmesine yol açabilmektedir'' dedi. PSİKOLOJİK OLARAK OLUMLU Avrupa Birliği Derneği Başkanı, İzmir Ekonomi Üniversitesi (İEÜ) Uluslararası İlişkiler ve AB Bölümü Başkanı Prof. Dr. Haluk Günuğur da Yeni TL'ye geçilerek, paradan 6 sıfır atılmasını desteklediğini bildirdi. Paradan sıfır atarak halkın moralini yükselten ve enflasyonla mücadeledeki moral fonksiyonuna önem veren diğer ülkelerin, geçişte sıkıntılar yaşadığını, ancak daha sonra bunun giderildiğini anlatan Günuğur, ''Moral bakımından halka olumlu katkılar sağlayabilir. Halkın psikolojisi üzerinde olumlu etkileri olur'' değerlendirmesini yaptı. AB'ye tam üyelik halinde, Yeni Türk Lirası'ndan euroya geçişin de kısa sürede olamayacağını ifade eden Günuğur, şöyle dedi: ''Türk Lirası'ndan euroya geçiş için bir çok kriter gerekiyor. Maastricht kriterleri ve enflasyon gibi... Biz AB'ye girdikten 10 yıl sonra bile euroya geçemeyiz. En iyimser tahminle 2010-2020'de bu olabilir. O açıdan da Yeni TL'ye geçişte bir sakınca yok.'' PSİKOLOJİYE FAYDASI YOK Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Çelikkol ise Yeni TL'ye geçişin psikolojik etki sağlamasının mümkün olmadığını öne sürdü. Çelikkol, buna, ''Boyunuz 160 santimetreyse, siz buna bin 600 milimetre de diyebilirsiniz. Ama bu gerçeği değiştirmez. Sizin boyunuz hala ortadır. Bin 600 milimetre ilan ettiniz diye uzamaz'' örneğini verdi. Paradan 6 sıfır atılmasının pratikte hiçbir faydası olmadığını savunan Çelikkol, şöyle konuştu: ''Azıcık hesap bilen için psikolojik faydası da yok, ama ileride belki hesabı kolaylaştırır. Zaman zaman bol sıfır nedeniyle karışıklık çıkıyordu, bu zorlanmalardan korur. Ancak değeri değişmeyen bir parayı farklı adlandırdık diye ne değişebilir? Eğer kişi kendi kendini aldatma eğilimindeyse, böyle kişiye faydası olabilir elbet. Ancak normal, sağlıklı, duygusal ve düşünsel olarak oturmuş insanlar paranın üzerindeki sıfırlar yok oldu diye moral bulmaz, psikolojisi düzelmez.'' BÜYÜK ZORLUKLAR YARATACAK Beyin Omurilik ve Sinir Hastalıkları Vakfı (BEYOMSİ) Başkanı Prof. Dr. Erdem Tunçbay ise bu uygulamanın aklı karıştıracağını ileri sürdü. Tunçbay, görüşlerini şöyle dile getirdi: ''Geçiş döneminde büyük karışıklıklar getirecek. Ayrıca paradan 6 sıfır atılınca her şey bitmiyor, vergilendirme sisteminden, diğer konulara kadar pek çok sorun getirecek. 2004'de 6 sıfırla çalışan bir kişi, vergi ödeyeceği 2005'de büyük karmaşalar yaşar. Bunun bir psikolojik faydası yok. Eğer psikolojik fayda umarsak kendimizi yönlendiririz. Belki kısa vadede hesap kolaylığı sağlar, ancak uzun vadede epey kafa karıştırır.'' Tunçbay, ekonomistlerin konunun psikolojik yönünü uzmanlarına bırakması gerektiğini belirterek, ''İşin ekonomik yönü daha önemli. Çok önemli maliyetler gerekiyor'' dedi. Yeni TL'nin yaşlılar için daha zor olacağına işaret eden Tunçbay, ''Zaten bol sıfıra çok zor alıştılar. Geriye dönüş çok kolay olmayabilir'' diye konuştu.