Vergide kümesteki kazlar yolunuyor

Kayıt dışılıkla mücadele ve verginin tabana yayılacağı iddiaları sözde kaldı. Ekonomideki büyümeye karşı vergi mükellefi artmadı.

Ulusal gelirde yaşanan yüzde 9.9'luk büyümeye karşın geçen yıl vergi mükelleflerinin sayısında artış olmadı. Bu durum ekonomideki büyümenin iddia edildiği gibi yalnızca verimlilik artışıyla açıklanamayacağını, kayıt dışının büyümede önemli bir faktör olduğunu ortaya koydu. Vergi gelirlerindeki artış ise bunun tümüyle "kümesteki kazlar yolunarak" sağlandığını gösteriyor. Maliye Bakanlığı'ndan edinilen verilere göre Türkiye'deki vergi mükellefi sayısı 2004 yılında 2002 yılındaki düzeyi yakalayamadı. Vergi mükellefi sayısında, 2004 sonu itibarıyla önceki yıla göre artış yaşanmadı. Gelir Vergisi mükellefi sayısı geçen yıl 2 milyon 148 bin, basit usule tabi mükellef sayısı 843 bin, Kurumlar Vergisi mükellefi sayısı 662 bin, KDV mükellefi sayısı ise 2 milyon 264 binde kaldı. 2003 yılında 5 milyon 899 bin olan mükellef sayısı 2004 yılında yalnızca yüzde 0.3'lük artışla 5 milyon 920 bine çıkabildi. Gelir vergisi, kurumlar vergisi ile basit usule tabi olan mükellef sayılarında ciddi bir artış görülmezken, KDV mükellefi sayısında 37 bin azalma görüldü. KDV mükellef sayısında yaşanan azalmanın 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe giren düzenlemeden kaynaklandığı belirtiliyor. Gelir Vergisi Kanunu'nda yapılan ve bu tarihte yürürlüge giren bir düzenlemeyle basit usulde vergilendirilen mükellefler tarafından yapılan teslim ve hizmetler KDV'den muaf tutulmuştu. Basit usulde mükelleflerin yüklendiği KDV'ler de artık maliyet unsuru olarak dikkate alınmıyor. Bu nedenle basit usulde mükellefler artık KDV beyannamesi vermiyorlar. Basit usuldeki KDV mükellef sayısı 102 bin 832'den 2004'te 30 bin 975'e düştü. Ancak bu düzenleme nedeniyle KDV mükellefiyetindeki azalma gözardı edilse bile Türkiye'deki vergi mükellef sayısı, verginin tabana yayılacağı iddilarını karşılamaktan uzak bir noktada kaldı. Vergi mükellef sayıları 2002 yılıyla karşılaştırıldığında artış olmadığı gibi azalma olması dikkat çekiyor. Buna göre, 2002 yılında toplam vergi mükellef sayısı 6 milyon 386 bin düzeyindeyken, 2004 yılında ancak 5 milyon 920 bin olabildi. Buna göre, 2004 yılında vergi mükellef sayısı açısından 2002 yılındaki düzey yakalanamazken, 2002 yılının yüzde 7.3 altında kalındı. KDV mükellefleri dışarıda bırakıldığında ise toplam vergi mükellef sayısında 2002 yılına göre 2004'de 177 bin 619 artış olduğu görülüyor. KAYIT DIŞI BÜYÜME Vergi mükellefi sayısında artış yaşanmaması, ekonomideki büyümenin, yalnızca verimlilik artışıyla değil, kayıt dışıyla açıklanabilir olduğunu da gösteriyor. DİE'nin işgücü anketleri de kayıt dışının büyümede etken olduğunu ortaya koyuyor. DİE verileri, 2004 yılında bir önceki yıla göre kayıt dışı istihdamdaki artışı gösteriyor. Buna göre, yüzde 51.6 olan kayıt dışı istihdam oranı 2004 yıl sonunda yüzde 52.3'e yükseldi. Ücretli kesimin beyana dayalı vergi mükellefiyeti söz konusu olmadığı için vergi mükellef listesi içinde yer almıyor. Ancak DİE işveren ve kendi hesabına çalışanlar için de kayıt dışılık hesabı yapıyor. Bu hesaba göre, işveren ve kendi hesabına çalışanlar 2004 yılında 230 bin kişi arttı. Ancak bir şekilde gelir, kurumlar ya da basit usulde vergi mükellefi olması gereken kendi hesabına çalışanlardaki bu artış vergi mükellefiyetine yansımadı. Gelir Vergisi, kurumlar vergisi ve basit usule tabi mükellef sayısında 2003 yılına göre 2004 yılındaki artış yalnızca 55 bin 885 oldu. DİE verilerine göre de işverenler için kayıt dışılık oranı 2003 yılındaki yüzde 17.2'lik düzeyden 2004 yılında yüzde 24.1'e çıktı. Kendi hesabına çalışanlardaki kayıt dışılık ise 3.1 puan azalarak, yüzde 68.8'den yüzde 65.7'ye geriledi. ZİRAİ KAZANÇ ve KOOPERATİF MÜKELLEFLERİ AZALDI Vergi mükellefleri içinde en büyük kesimi 2 milyon 264 binle gerçek usulde KDV mükellefleri oluştururken, zirai kazanç sahibi vergi mükellefi sayısındaki azalma dikkat çekti. Zirai kazanç sahibi vergi mükellef sayısı 17 bin 516'dan 16 bin 842'ye düştü. Basit usuldeki vergi mükellef sayısı da 821 bin 316'dan 820 bin 993'e geriledi. Kurumlar Vergisi mükellefi olan kooperatif sayısı da 46 bin 255'ten 45 bin 752'ye indi. Basit usulde KDV mükellefiyetinin yanısıra mükellef sayıları gerileyen zirai kazanç sahibi, basit usule tabi mükellef ve kooperatifler dışındaki mükellef sayılarında ise sınırlı artışlar oldu.