Türkiye kendi CERNünü kuruyor

Türkiye, İsviçre'deki Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi'nde (CERN) yürütülen bilimsel araştırmaların benzerlerinin yapılacağı bir merkez kuruyor.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) desteğiyle kurulacak "Türk Hızlandırıcı Merkezi"nin enstitü ve laboratuvarlarının yapımı için ay sonunda ihaleye çıkılacak.

Merkez faaliyete başladığında, yüksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve parçacık fiziği ve nükleer fizik başta olmak üzere pek çok alanda ileri teknoloji araştırmaları yürütülecek.

AA muhabirine bilgi veren Ankara Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi ve Proje Koordinatörü Prof. Dr. Ömer Yavaş, fizibilite ve altyapı çalışmaları büyük ölçüde tamamlanan "Türk Hızlandırıcı Merkezi" projesinin hayata geçme aşamasında olduğunu bildirdi.

Türkiye'de bazı medikal uygulamalarda kullanılan lineer hızlandırıcılar dışında, Ar-Ge, endüstriyel ve teknolojik uygulamalarda kullanılan parçacık hızlandırıcılarının bulunmadığına işaret eden Yavaş, Türkiye'nin DPT'nin öngörüsü ve desteği ile 1997'de "Parçacık Hızlandırıcıları: Türkiye'de Neler Yapılmalı?" başlıklı projeyle "hızlandırıcı merkezi kurma serüvenine" başladığını kaydetti.

Kurulum çalışmalarına 2006'da başlanan merkezde, her biri Türkiye için ilk olacak 4 büyük hızlandırıcı tesisinin planlandığını belirten Yavaş, bunları parçacık fabrikası (parçacık çarpıştırıcısı), sinkrotron ışınımı tesisi, serbest elektron lazeri tesisi, proton sinkrotronu olarak sıraladı.

"Boyutları ve araştırma kapasitesi açısından Türkiye'nin yer aldığı coğrafyada bir ilk olacak merkez için çalıştıklarını" vurgulayan Yavaş, "merkezin her açıdan Türkiye'nin CERN'ü anlamına geldiğini" söyledi.

Yavaş, böylesine büyük bir hedef için kurulum aşamasında TAEK ve TÜBİTAK gibi kuruluşların desteğinin yanı sıra başta CERN (İsviçre) olmak üzere Almanya'nın en önemli hızlandırıcı merkezleri olan DESY (Hamburg), BESSY (Berlin) ve FZD (Dresden) ile bu amaçla imzalanmış işbirliği anlaşmalarının büyük önem taşıdığını bildirdi.

Yavaş, projede bölgedeki diğer ülkelerle ve Türk Cumhuriyetleri ile yakın işbirliğine girileceğini de ifade etti.

İhale süreci başlıyor

Merkezde yer alacak enstitü ve laboratuvar binalarını projelendirdiklerini ve ay sonunda ihaleye çıkacaklarını bildiren Yavaş, projeyle ilgili şu bilgileri verdi:

"2005'te DPT'ye sunduğumuz proje 'Türk Hızlandırıcı Merkezi'nin Teknik Tasarımı ve Test Laboratuvarları' ismini taşıyor. Proje kapsamında ülkemizin ilk hızlandırıcısı kurulacak ve ilk 'Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü' hayata geçirilecek.

Merkezin binalarının yapım ihalelerinin bu yıl içinde başlaması ve gelecek yıl bitmesi bekleniyor. 2011'de tamamlanması öngörülen ve Ankara Üniversitesinin Gölbaşı Kampüsü'nde kurulacak ilk tesislerde elektron hızlandırıcısına dayalı yeni tip lazerler ile malzeme biliminden biyoteknolojiye, tıptan kimyaya pek çok alanda Ar-Ge çalışmaları yapılacak.

İlk tesis tamamlandıktan sonra Türk Hızlandırıcı Merkezi için yeni bir yer seçimi yapılacak ve kurulum çalışmaları başlatılacak.

Merkezde CERN'de olduğu gibi yüksek enerjili elektron ve proton hızlandırıcıları bulunacak ve parçacık fiziği ve nükleer fizik araştırmaları başta olmak üzere, parçacık demetleri ve ışınım kaynakları kullanılarak ileri teknolojik araştırma ve uygulamalar ile Ar-Ge çalışmaları yapılacak."

Yavaş, maliyeti yaklaşık 350 milyon YTL olarak öngörülen merkezin, 2020'li yılların başında tamamlandığında G8 ülkeleri dışında, ulusal boyutta kurulmuş ilk merkez olma özelliğine sahip olacağını belirtti.

Yavaş, "Merkez, ülkemizin gelişmesi ve kalkınmasında önemli bir yere sahip olacak" dedi.

Proje kapsamında yer alan ve Bakanlar kurulu onayı bekleyen "Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü"nün de onayın verilmesiyle kurulacağını kaydeden Yavaş, "Avrupa için CERN ne anlam taşıyorsa, bu merkez de ülkemiz için aynı anlamı taşıyacaktır" diye konuştu.

Teknoloji 21'inci yüzyıla tamgasını vuracak

Dünyada yaklaşık 15 bin parçacık hızlandırıcısının ve bu teknolojinin yaklaşık 300'ün üzerinde uygulama alanının olduğunu belirten Yavaş, şunları kaydetti:

"Parçacık hızlandırıcı teknolojileri, 21'inci yüzyıla damgasını vuracak yaklaşık 10 jenerik teknolojiden biri. Diğer teknolojiler uzay, nükleer, iletişim, ulaşım, savunma, biyoteknoloji, nanoteknoloji, enerji, sağlık teknolojileri olarak sayılabilir.

Hızlandırıcı teknolojileri tüm bu alanlarda yapılan araştırmalar için olmazsa olmaz bir teknoloji haline geldi. Bu alana gelişmiş ülkeler GSMH'lerinin ortalama yüzde 3-4'ünü ayırıyor.

Türkiye, Türk Hızlandırıcı Merkezi'ni kurmakla en geç Cumhuriyetin 100'üncü yılında büyük önder Atatürk'ün işaret ettiği muasır medeniyet seviyesinin üzerine çıkma hedefine ulaşma yolunda büyük mesafe kaydedecek ve merkez tamamlandığında Türk bilim insanları dünya ölçeğinde araştırma ve buluşlara imza atacak."