Seçim barajı kalkıyor peki yerine ne geliyor?

Seçim sistemi ve seçim barajı tartışması yeniden hız kazanırken hangi sistem ne getirir, avantajları ve sakıncaları nelerdir? Dar bölge, daraltılmış bölge sistemleri ne demektir?

Demokratikleşme Paketi'nin açıklandığı gün Başbakan Erdoğan "tartışmaya açıyoruz" dedi, mevcut seçim sistemi, dar bölge sistemi ya da daraltılmış bölge sistemiyle ilgili önerileri beklediklerini açıkladı. El Cezire Türk'ten Sibel Demirci Erdem, siyaset gündeminin odağındaki dar bölge ve daraltılmış bölge sistemlerini araştırdı.

SEÇİM BARAJI İÇİN 3 SEÇENEK

Bu önerilerden ilki mevcut yüzde 10 barajının devam etmesiydi. İkinci öneri, seçim barajının yüzde 5'e çekilip, 5'li gruplandırma ile daraltılmış bölge seçim sistemine geçilmesi, üçüncü öneri ise ülke barajını tamamen kaldırarak dar bölge seçim sisteminin uygulanmasıydı.

Erdoğan kısa süre sonra, muhalefetin önerilerine yanıt vermediğini belirterek, AK Parti’nin kendi teklifini getireceğini açıkladı. 30 Mart’taki yerel seçimlerden sonra AK Parti'nin bu teklifi yeniden gündeme geldi. Hükümet, bununla ilgili çalışma yaptığını açıkladı.

2015 SEÇİMLERİNE YETİŞECEK Mİ?

Ancak Anayasa gereği seçim sistemi ile ilgili değişiklikler, yasalaşsa bile, seçimlere bir yıldan daha az zaman kalması durumunda uygulanamıyor. Bu durumda da 2015 Haziran Genel Seçimleri’ne mevcut sistemden farklı bir seçim sistemiyle gidebilmek için vakit de daralmış durumda.

DAR BÖLGE SİSTEMİ

Dar bölge seçim sisteminde, her seçim bölgesi bir tane milletvekili çıkarıyor. "Tek isimli basit çoğunluk sistemi" olarak da biliniyor. Milletvekili sayısı kadar seçim bölgesi (çevresi) oluşturuluyor. Bu sistemin benimsenmesi durumunda, millietvekili sayısının da 550 olarak kalması halinde 81 il 550 seçim bölgesine ayrılacak.

TEK PARTİ HÜKÜMETLERİNE YARIYOR

Bu sistem tek parti hükümetlerinin kurulmasına olanak sağlıyor. Çok parçalı bir siyasi yapının Meclis’e yansımasının önüne geçiliyor.

Seçmen, partiden çok adaya göre oy kullanıyor. Bu da dar bölgedeki seçimlerde etnik, mezhepsel köken ve ekonomik güç gibi etkenlerin vurgulanmasına neden olabiliyor. Seçmen ile milletvekili arasındaki bağ güçleniyor.

Bununla birlikte, en çok oyu alan aday  milletvekili seçileceği için diğer partilere verilmiş oylar boşa gidiyor ve partiler aldıkları oy oranında mecliste temsil edilmiyor. Büyük partiler, aldıkları oy oranından daha fazla milletvekiliyle temsil edilebiliyor. Küçük partilerin mecliste adil bir bir biçimde temsiline imkan tanınmıyor.

EN İYİ ÖRNEK İNGİLTERE

Bu sistemi uygulayan en bilinen örnek İngiltere. Ayrıca, ABD ve Kanada’da uygulanıyor. Buna göre bu ülkelerdeki seçim bölgelerinde yapılan tek turlu oylama sonucunda en çok oyu alan partinin adayı seçimi kazanmış oluyor. Ülke barajı uygulaması yok. Fransa’da da dar bölge sistemi uygulanıyor. Ancak seçimler iki turlu yapılıyor.

DARALTILMIŞ SİSTEM

Daraltılmış sistem, dar bölge sisteminin bir türevi. Ancak bu sistemde her seçim bölgesinden bir milletvekili yerine birkaç milletvekili çıkabiliyor. Ancak bu sayının bir tanımı yok, bazı uygulamalarda iki, bazı uygulamalarda daha fazla olabiliyor.

Şu anda Türkiye’de en fazla milletvekili çıkartan seçim bölgesi İstanbul 1. Bölge. Bu bölgeden 31 milletvekili çıkartılıyor. Daratılmış bölge sisteminde bu kadar büyük seçim bölgeleri olmuyor, hem seçim bölgeleri hem milletvekili sayısı azalıyor. Küçük illerde de birleştirilerek yeni seçim bölgeleri oluşturuluyor.

Bu sistem, tıpkı dar seçim bölgesi gibi tek parti hükümetlerinin kurulmasını sağlıyor. Seçmenle milletvekili arasındakı bağı güçlendiriyor. Büyük ve güçlü partilere avantaj sağliyor. Ancak seçim çevresi barajı konulmasa bile her bir seçim çevresinde kendiliğinden fiili bir baraj oluşuyor. Örneğin  üç milletvekili seçen bir bölgede oyların üçte birinden az alan parti temsilci çıkartamiyor. Bu da partiler arasında temsil adaletsizliğine yol açabiliyor ve küçük partilerin mecliste temsil edilmesi olasılığını düşürüyor.

ERGUN ÖZBUDUN: DAR BÖLGE ADİL DEĞİL

Anayasa Profesörü Ergun Özbudun 'Dar bölge'nin demokratik bir sistem olduğunu ancak adil olmadığını savundu. Özbudun sistemin Türkiye için uygun olmadığını söyledi:
"En büyük sakıncalarından biri, o bölgede nüfuzlu olan cemaat, tarikat, ağalık gibi sistemlerin etkisine açık olmasıdır. Ayrıca böyle bir sistemle seçilenler, ulusal sorunlar yerine, yerel sorunlara daha ağırlık verebilirler."

Özbudun, "daraltılmış bölge" sisteminin de büyük partilerin avantajına olduğunu söyledi.
"Daraltılmış bölgede, seçim sistemi icabı baraj olur. Diyelim ki, bir bölgede beş milletvekili çıkartılacak, oyların yüzde beşinden az olanlar baraja takılırlar. Daraltılmış bölge sistemi uygulansa ne olur, gibi çalışmaların gösterdiği durum, bu sistemden en çok MHP’nin zarar göreceği. Daraltılmış bölgede, bölge daraldıkça büyük partiler avantaj sağlar, bu sistem en çok AKP’nin avantajına olacakmış gibi duruyor.

MEVCUT SEÇİM SİSTEMİ

Türkiye'de 1982 Anayasası'nın yürürlüğe girmesiyle birlikte nisbi temsil ve yüzde 10 ülke barajı uygulamasına geçildi. Bu sisteme göre seçimlerde ülke genelinde geçerli oyların yüzde 10'unu geçemeyen partiler milletvekili çıkaramıyor. Nisbi temsil sistemi, milletvekilliklerinin, partilerinin aldığı oy oranına göre paylaştırılmasını içeriyor.

AVRUPA'DA EN YÜKSEK BARAJ YÜZDE 5

Yönetimde istikrar amacıyla ülkeler değişik oranlarda seçim barajı uyguluyor. Ancak en yüksek baraj Türkiye’de. Avrupa ülkelerinde seçim barajı en düşüğü yüzde 0,67 ile Hollanda'da olmak üzere en fazla yüzde 5 oranında uygulanıyor.

ERDOĞAN NE DEMİŞTİ?

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Ankara'da cuma namazı çıkışında partisinin seçim sisteminin değiştirilmesiyle ilgili çalışma yapıp yapmadığı sorularını yanıtladı. Erdoğan geçmişte hem dar bölge seçim sistemini hem de daraltılmış bölge sistemini önerdiklerini hatırlattı:

"Dar bölge daha önce zaten barajlar konusunda muhalefetin düşüncelerine karşı bizim iki önemli teklifimizden bir tanesiydi. Birisi daraltılmış bölge sistemi, yüzde 5 baraj. Bir de barajı tamamen kaldırıp 550 bölgenin her birinden birer milletvekili çıkarılması olayıydı. Şu an bizim gündemimizdedir. Muhalefet barajlar azaltılsın diyor, şu anda çalışmayı yaptırıyorum, biz dar bölge sistemini getirebiliriz. Bununla ilgili simülasyonları yaptırıyoruz."