Merkez Bankası'ndan enflasyon değerlendirmesi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), enflasyondaki yükselişin temel sürükleyicisinin gıda ve temel mal grupları olduğunu kaydetti.

TCMB'nin Kasım Ayı Aylık Fiyat Gelişmeleri Raporu'nda şöyle denildi:

"Tüketici fiyatları Kasım ayında yüzde 2,30 oranında artmış, yıllık enflasyon 2,14 puan yükselerek yüzde 14,03 olmuştur. Enflasyondaki yükselişin temel sürükleyicisi gıda ve temel mal grupları olmuştur. Hizmet ve enerji grupları yıllık enflasyonlarındaki  artış ise daha sınırlı kalmıştır. Gıda enflasyonundaki yükselişte  birikimli döviz kuru etkileri, temel girdi niteliğindeki tarımsal  emtia fiyatlarının seyri ve mevsim geçişine bağlı arz yönlü unsurlar  rol oynamıştır. Temel mal enflasyonundaki artışta, başta otomobil  olmak üzere, dayanıklı tüketim malları öne çıkarken, bu gelişmede  güçlü kredi ivmesinin gecikmeli etkilerine bağlı talep yönlü unsurlar ve Türk lirasındaki değer kaybının gecikmeli yansımaları gözlenmiştir. Bu görünüm altında, B ve C göstergelerinin yıllık enflasyonu ve eğilimleri yükselmiştir.

Değerlendirmeler

Kasım ayında tüketici fiyatları yüzde 2,30 oranında artmış ve  yıllık enflasyon 2,14 puan yükselerek yüzde 14,03 olmuştur. Bu dönemde B ve C endekslerinin yıllık değişim oranları sırasıyla 1,72 ve 1,78  puan artarak yüzde 13,72 ve yüzde 13,26 olarak gerçekleşmiştir.

Alt grupların yıllık tüketici enflasyonuna katkıları  incelendiğinde, bir önceki aya göre gıda, temel mal, hizmet,  alkol-tütün-altın ve enerji gruplarının katkıları sırasıyla 1,01, 0,89, 0,15, 0,05 ve 0,04 puan artmıştır.

Mevsimsellikten arındırılmış verilerle üç aylık ortalamalara göre B ve C göstergelerinin eğilimlerinde artış gözlenmiştir. Bu dönemde,  enflasyon eğilimi temel mal grubunda daha belirgin olmak üzere, temel  mal ve hizmet gruplarında artmıştır.

Hizmet fiyatları Kasım ayında yüzde 0,62 oranında artmış, grup  yıllık enflasyonu 0,50 puan artışla yüzde 11,42 olarak  gerçekleşmiştir. Yıllık enflasyon lokanta-otel, ulaştırma, diğer  hizmetler gruplarında yükselirken, kira grubunda yatay seyretmiş,  haberleşme hizmetlerinde ise gerilemiştir. Mevsimsellikten  arındırılmış verilerle incelendiğinde, lokanta-otel grubu aylık fiyat  artışı gıda fiyatlarındaki görünümün de etkisiyle hızlanmıştır.

Ulaştırma hizmetleri fiyatları, karayolu ile şehirlerarası yolcu  taşımacılığı fiyatlarındaki düşüşün etkisiyle yatay seyretmiştir. Diğer hizmetler grubundaki yükselişte döviz kuru gelişmelerine bağlı  olarak fiyatları artan ulaştırma araçlarının bakım ve onarımı, temel  hastane hizmetleri ve dişçilik ücretleri etkili olmuştur.

Temel mal enflasyonu Kasım ayında 3,23 puan artışla yüzde 15,32  olmuştur. Bu dönemde yıllık enflasyon dayanıklı mal ve diğer temel  mallarda yükselirken, giyim ve ayakkabı grubunda gerilemiştir. Dayanıklı tüketim malları fiyatları güçlü kredi ivmesinin gecikmeli  etkilerine bağlı talep yönlü unsurlar ile Türk lirasındaki değer  kaybının yansımalarıyla yüksek bir oranda artarak (aylık yüzde 5,68)  temel mal enflasyonunun ana sürükleyicisi olmuştur. Böylelikle bu  grupta yıllık enflasyon yüzde 26,50’ye ulaşmıştır. Dayanıklı mallarda  fiyat artışları alt kalemler genelinde sürerken, otomobil fiyatlarında  birikimli döviz kuru etkilerine bağlı olarak yüzde 9,70 oranında artış  kaydedilmiştir. Bu dönemde diğer temel mal grubu fiyatları üzerinde Türk lirasındaki değer kaybının gecikmeli etkileri belirginleşmiştir.

Giyim ve ayakkabı grubunda zayıf seyreden sektörel talep koşullarının  dezenflasyonist etkileri bu dönemde de devam etmiş ve grup yıllık  enflasyonu yüzde 0,76 olarak gerçekleşmiştir. Enerji fiyatları Kasım ayında yüzde 0,84 oranında artmıştır (Tablo 1). Bu dönemde katı yakıt fiyatları yüzde 3,44 oranında, akaryakıt  fiyatları ise uluslararası petrol fiyatlarını takiben yüzde 1,37  oranında yükselmiştir. Bu gelişmelerle birlikte, enerji yıllık  enflasyonu 0,30 puan artarak yüzde 4,28 olarak gerçekleşmiştir.

Gıda ve alkolsüz içecekler yıllık enflasyonu Kasım ayında 4,57  puan artarak yüzde 21,08’e yükselmiştir (Grafik 8 ve Tablo 2). Bu  dönemde yıllık enflasyon, işlenmiş gıda grubunda 1,43 puan artışla  yüzde 15,92, işlenmemiş gıda grubunda ise 8,24 puan artışla yüzde 27,02 olmuştur (Grafik 9). İşlenmemiş gıda grubunda mevsimsellikten  arındırılmış veriler, gerek meyve ve sebze gerekse diğer işlenmemiş  gıda fiyatlarının önemli ölçüde yükseldiğine işaret etmiştir. Taze  meyve ve sebze fiyatlarının yüksek aylık artışında mevsim geçişine  bağlı arz yönlü unsurların yanı sıra döviz kurundaki birikimli değer  kayıplarının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Diğer işlenmemiş  gıdada, girdi fiyatlarındaki gelişmeleri takiben tavuk ve yumurta  kalemleriyle birlikte, döviz kuruna duyarlılığı yüksek olan pirinç ve  bakliyat fiyatları güçlü bir şekilde yükselmiştir. İşlenmiş gıdada  olumsuz görünüm Kasım ayında da devam etmiş ve aylık fiyat artışı  yüzde 2,26 olmuştur. Bazı ülkelerce salgın karşısında alınan ihtiyati  tedbirler uluslararası tahıl fiyatlarını olumsuz etkilemeye devam  etmiş, artan maliyetler sonucunda ekmek ve tahıllar grubunda süregelen  yüksek fiyat artışları Kasım ayında yüzde 3,32 ile belirgin şekilde  hızlanmıştır. Diğer işlenmiş gıda fiyatları yüzde 1,67 oranında  artarken, gerek döviz kuru gelişmeleri gerekse uluslararası fiyatlara  bağlı olarak katı ve sıvı yağ fiyatları aylık yüzde 5,11 oranındaki  yükselişle öne çıkmıştır. Bu gelişmelerle, taze meyve-sebze dışı gıda  grubu yıllık enflasyonu yüzde 18,35’e yükselmiştir (Grafik 10). Özetle, gıda grubu enflasyonundaki yükselişte döviz kuru gelişmeleri,  uluslararası tarımsal emtia fiyatlarının seyri ve mevsim geçişine  bağlı arz yönlü unsurların etkisi hissedilmiştir.

Yİ-ÜFE

Yurt içi üretici fiyatları Kasım ayında yüzde 4,08 oranında  yükselmiş, yıllık enflasyon 4,91 puan artarak yüzde 23,11 olmuştur (Grafik 11 ve Tablo 3). Üretici fiyatlarında gözlenen bu artışta döviz  kuru ve emtia fiyatlarındaki gelişmelerin belirleyici olduğu  değerlendirilmektedir. Petrol ve ana metal hariç imalat sanayi  fiyatlarının mevsimsellikten arındırılmış eğilimi bu dönemde belirgin  ölçüde yükselmiştir (Grafik 12).

Ana sanayi gruplarına göre incelendiğinde, yıllık enflasyon tüm  alt gruplarda yükselmiştir (Tablo 3, Grafik 13 ve Grafik 14). Aylık  bazda ara malları grubu fiyat artışında demir-çelik ve plastik ürünler  öne çıkarken, sermaye malı fiyatlarındaki yükselişte motorlu kara  taşıtları ile parça-aksesuarları ve metal yapı ürünleri etkili  olmuştur. Dayanıklı tüketim malları fiyatlarında genele yayılan  artışlar gözlenirken, dayanıksız tüketim mallarındaki yükselişte et  ürünleri ve katı-sıvı yağlar belirleyici olmuştur. Enerji grubu  fiyatlarındaki artışta rafine edilmiş petrol ürünleri ile elektrik  üretimi ve dağıtımı fiyatları öne çıkmıştır. Bu gelişmelerle, tüketici  fiyatları üzerinde üretici fiyatları kaynaklı baskılar güçlenerek  devam etmiştir."