Kimler kıdem tazminatı alabilir şartlar neler? Patron işten çıkarmasa bile tazminat alabilirsiniz

İşçiye, çalışmış olduğu dönemdeki yıpranma payı, yeni iş edinmede karşılaşacağı güçlükler ve işyerine sağladığı katkı göz önüne alınarak geçmiş hizmetlerine karşılık işverenlerce toplu olarak ödenen tutara "kıdem tazminatı" denir.

İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için belirli şartların "birlikte" gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar;

- İşçi, aynı işverenin işyeri veya işyerlerinde "en az bir yıl sürekli çalışmalıdır." Bir yıldan daha az çalışılması durumunda kıdem tazminatı alınması mümkün değildir.

- Kıdem tazminatının doğması için işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesi ister yazılı isterse sözlü olsun "belirsiz süreli" olmalıdır. Belirli süreli iş sözleşmelerinde işin bitmesi veya sözleşmede kararlaştırılan şartın gerçekleşmesi hallerinde iş sözleşmesi kendiliğinden sonlanmış demektir. Bu gibi durumlarda işçinin kıdem tazminatı alması söz konusu olmayacaktır. 

- Kıdem tazminatı alınabilmesi için bir diğer temel şart ise işçinin iş sözleşmesini "haklı bir nedene dayanarak" feshetmesidir. 

Haklı bir nedene dayanarak yapılan fesih halleri nelerdir derseniz;

ALACAKLARIN ÖDENMEMESİ HALİNDE HAKLI FESİH

İş Kanunu'muza göre; işçinin iş görme, işverenin de bu iş karşılığı taahhüt ettiği ücreti "zamanında ödeme" zorunluluğu bulunmaktadır. 

Maaşının, fazla mesai alacağının veya diğer herhangi bir hakkının ödenmemesi veya "sürekli bir şekilde geç ödenmesi" işçiye, iş akdini haklı nedenle feshetme ve kıdem tazminatı isteme hakkı tanımaktadır.

Ücretin hiç ödenmemesi veya kısmen ödenmesinin de bir önemi yoktur. 

Ücret alacağı "ödenmediği sürece" işçinin haklı nedenle fesih hakkı devam edecektir. Bu durumda olan işçilerin dikkat etmesi gereken en önemli konu; "yirmi gün içerisinde" ücretini alamayanlar, bu sürenin dolmasını takip eden "altı iş günü içerisinde" fesih hakkını yazılı bir şekilde işverene bildirmelidir. Aksi takdirde artık işçi bu sebebe dayanarak iş sözleşmesini feshedemez. 

Fesih bildirimi elden teslim edilecekse, işverence (İşveren vekili veya insan kaynakları gibi ilgili departman) teslim alındığına ilişkin bir nüsha veya imza mutlaka alınmalıdır. En garantili yöntem ise, fesih bildiriminin "iadeli taahhütlü posta ya da noter kanalı" ile işverene gönderilmesidir. 

İŞVERENİN İŞÇİ ALYEHİNDE SUÇ İŞLEMESİ HALİNDE HAKLI FESİH

İşverenin işçiye karşı işlediği her türlü suç, işçinin iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatı almasına hak kazandırır. Burada suçun niteliğinin bir önemi de yoktur. İşçi, kendisine karşı işlenen suça katlanmak zorunda değildir.

İşverenin işçiye karşı işlediği suçlara;

Hakaret, tehdit, cinsel taciz, işçinin aile üyelerine kötü sözler söylenmesi; son yıllarda "mobbing" olarak adlandırılan, işverenin işçiyi yıldırmak maksadıyla psikolojik baskı yapması ve ona işyerinde rahatsızlık vermesi gibi eylemler örnek olarak gösterilebilir. 

Bu ve buna benzer sebeplerin varlığı halinde işçi iş akdini feshedip kıdem tazminatı alabilir. 

İŞ KOŞULLARINDA KÖKLÜ DEĞİŞİKLİK NEDENİYLE HAKLI FESİH

İşyerindeki çalışma şartlarında esaslı bir değişiklik olması halinde işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedip işvereninden kıdem tazminatı talebinde bulunabilir. Örneğin;

İşyeri merkezinin mevcut yerinden çok uzak bir yere taşınması,

İşçinin, işyerindeki çalışma saatlerinde olağandışı değişikliklere gidilmesi,

İşçi, nitelik gerektirici bir işte çalışırken düz işçi olarak çalıştırılmaya başlaması,

İşçinin mevcut pozisyonundan çok daha düşük bir pozisyonda çalıştırılması. 

SAĞLIK SEBEBİYLE HAKLI FESİH

İşin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin "sağlığını veya yaşamını tehlikeye atacak" bir durumun oluşması; işçiye, iş akdini haklı bir nedene dayanarak feshetme imkânı tanımaktadır. Örneğin; temizlik maddesi üreten bir fabrikada kimyasal ürünlerle yapılan üretimde; işveren sağlık önlemlerini uygulamada imtina eder ve işçilerin sağlığını tehlikeye sokacak şekilde iş yaptırmak isterse işçiler fesih hakkını kullanabilir. 

Yine aynı şekilde işçinin sürekli olarak doğrudan buluştuğu, görüştüğü başka bir işçi veya işveren; bulaşıcı bir hastalığa tutulursa işçi, sağlık sebebiyle iş akdini feshedebilir. Bu şekilde fesih bildiriminde bulunacakların durumu ispatlayabilmek için "tam teşekküllü bir devlet hastanesinden veya üniversite hastanesinden" sağlık raporu alması gerekmektedir. 

ERKEK İŞÇİNİN ASKERLİK HİZMETİ SEBEBİYLE KIDEM TAZMİNATI

Erkek işçiler, zorunlu askerlik hizmetlerini yerine getirmek için işten ayrılır ise işveren işçisinin kıdem tazminatını ve diğer tüm yasal alacaklarını ödemek zorundadır. 

KADIN İŞÇİNİN EVLİLİĞİ HALİNDE KIDEM TAZMİNATI

İş Kanunu'muz, sadece "kadın" işçilere evlilik gerekçesiyle iş akdini feshederek kıdem tazminatı alma imkânı tanımıştır. Bu konuda dikkat edilecek en önemli husus, "evlilik tarihinden başlamak üzere bir yıl içerisinde" işverene müracaat etmek gerekliliğidir. Bir yıllık süreden sonra yapılacak fesih "geçersiz" olacaktır. 

İŞÇİNİN VEFAT ETMESİ HALİNDE KIDEM TAZMİNATI

İşçinin ölmesi halinde mirasçıları, işverenden kıdem tazminatı talebinde bulunabilir. Bu konuda, işçinin iş kazası veya başka bir suretle vefat etmesinin bir önemi yoktur. 

Hatta iş kazasında ölen bir işçi "yüzde yüz kusurlu olsa bile" varisleri kıdem tazminatı almaya hak kazanır. 

SENDİKA YÖNETİCİLİĞİ HALİNDE KIDEM TAZMİNATI

Sendika yöneticisi olan bir işçi, yönetici olduğu gerekçesiyle isterse iş akdini askıya alabilir, isterse de işverenden kıdem tazminatı talep edebilir. 

Sendika yöneticisi olduğu gerekçesiyle iş akdini askıya alan bir işçi, işine geri dönmek isterse; işveren, ona mutlaka "öncelik" tanımalıdır. Aksi takdirde işveren, işçinin kıdem tazminatını ödemek zorundadır.