Kazakistan'da gerçekte ne oluyor? LPG isyanı denildi Rusya askeri yola çıktı

KAZAKİSTAN'da LPG'ye gelen yüklü zam sonrası isyanlar başladı. Olaylar Başkent Almatı'ya taşınınca kontrolden çıktı. Kazakistan Devlet Başkanı Cömert Tokayev OHAL ilan edip Rusya'dan yardım istedi. Son dakika olarak gelen haberlere göre Rusya askeri yola çıktı Kazakistan'a gidiyor. Güvenlik güçlerinin elinden ağır silahları alan protestocular silahlı çatışmalara girmeye başladı. En az 12 kişi öldü 300'den fazla yaralı var.

Yanan polis araçları, işgal edilen kamu binaları, silah sesleri... Rusya'nın en yakın müttefiklerinden eski Sovyet cumhuriyeti bir kaosun eşiğinde. Peki, nispeten istikrarlı bir görünüm çizen Kazakistan'da neler oluyor? Aslında her şey çok hızlı gelişti, ülkede ne denli derin bir kriz yaşandığına dair fazla işaret yoktu. Önce Kazakistan'ın batısındaki Mangistav eyaletinin Jana Özen kentinde geçen Pazar günü yüzlerce kişi LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı) fiyatlarındaki artışı protesto etmek için sokaklara döküldü, eylemler ardından ülkenin en büyük kenti Almatı'ya sıçradı ve huzursuzluk ülke geneline yayılmaya başladı. Kamu binaları basıldı, polis araçları ateşe verildi, sokaklardan silah ve patlama sesleri duyuldu. Şimdi ise ağır silahlar kullanılmaya başladı. Onlarca ölü, yüzlerce gözaltı var... İşte son gelişmeler...

Kazakistan, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatlarına zam yapılmasıyla sokaklara dökülen protestocuların hükümet binalarını basıp ateşe vermesinin ardından son yılların en büyük krizini yaşıyor. Zam protestolarının şiddet olaylarına dönüşmesiyle şu ana kadar başkent Nursultan, Mangistau ve Almatı'da geçerli olan olağanüstü hal (OHAL) uygulaması ülke geneline genişletildi.

Tüm bölgelerde 5 Ocak akşamından itibaren 19 Ocak'a kadar olağanüstü hal uygulaması başlatıldı. Cumhurbaşkanı Tokayev, televizyonda yayınlanan ikinci konuşmasında ise ülkedeki huzursuzluğu "terör tehdidi" olarak nitelendirdi.

'Bu, devletin bütünlüğünü zedelemektir ve en önemlisi vatandaşlarımıza yönelik bir saldırıdır' ifadelerini kullanan. Tokayev, ülkedeki krizin aşılması konusunda Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'ne (KGAÖ) üye ülkelerinin liderlerinin Kazakistan'a yardım etmeleri için örgüte başvurduğunu duyurdu.

Çatışmalar büyüyor, ağır silahlar devrede

Ülke genelinde protestolar devam ederken yerel basın çatışmaların şiddetlendiğini ve  göstericilerin polis ve güvenlik güçlerinden ele geçirdikleri ağır silahları kullandığını yazdı.

Cumhurbaşkanı yeni kararlar aldı

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, bugün bir dizi talimat verdi. Verilen acil talimatlar arasında, İçişleri Bakanlığı ve Başsavcılığın da bulunduğu bir soruşturma grubu kurulması yer aldı. Ayrıca protestolarda ölen polis memurları ve askerlerin ailelerine maddi destek sağlanacağı ve vatandaşlara kayıpları konusunda acil bilgi desteği verecek çağrı merkezi kurulacağı ifade edildi.

Rusya barış gücü gönderdi

Üye ülkelerden birisi olan Rusya, bu çağrı sonrası bölgeye barış gücü gönderme kararı aldı. Askerlerin Kazakistan'a giderken çekilen görüntüleri ajanslar tarafından yayınlandı. KGAÖ üyesi diğer ülkelerin (Ermenistan, Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan) Rusya'yı takip edecekleri açıklandı. Rusya Dışişleri'nden yapılan açıklamada ise, "Kazakistan’da olanlar, devleti zayıflatmak için dışarıdan önayak olunan bir girişim" ifadeleri yer aldı.

'Onlarca saldırgan ortadan kaldırıldı' açıklaması

Polis sözcüsü Saltanat Azirbek Interfax-Kazakistan, TASS ve Ria Novosti Haber ajanslarına verdiği demeçte, hükümet binalarına saldıran göstericiler olduğunu belirtti ve 'Onlarca saldırgan ortadan kaldırıldı' dedi.

12 ölü yüzlerce yaralı var

Protestolarda 12 polis memuru ve Ulusal Muhafız askeri hayatını kaybetti, 353 kişi yaralandı.

Türk Devletleri Teşkilatı'ndan açıklama

Bölgedeki gelişmeler ile ilgili Türk Devletleri Teşkilatı bir açıklama yaptı. Açıklamada 'Kazakistan Hükümetine ve halkına ihtiyaç duyabilecekleri desteği vermeye hazır olduğumuzu beyan ediyoruz' denildi.

Kazakistan'da olaylar nasıl başladı?
Protestolar, yaklaşık 10 yıl önce ülkenin en büyük isyanına da sahne olan petrol zengini Jana Özen kentinde başladı. Aralık 2011'de meydana gelen olaylarda çok sayıda kişi hayatını kaybetmiş ve Kazakistan'ın ılımlı ve barışçıl imajı çatırdamaya başlamıştı. O dönemdeki huzursuzluğa düşük maaşlar yol açmıştı. Şimdiyse eylemleri tetikleyen, ülkede en çok kullanılan akaryakıt LPG'nin fiyatlarının ikiye katlanması oldu. İstifa eden hükümet, zamların sebebini talebin artmasına karşılık yeterli üretim yapılamaması olarak açıkladı.

Ancak Kazakistan'da enerji sektörü aslında uzunca bir zamandır krizin içinde. Örneğin geçen yıl yeterince elektrik üretimi yapılamadığı için ülke çapında kesintilere gidilmişti. Rusya'dan takviye elektrik satın alan Kazakistan, artan enerji ihtiyacını karşılamak için bir yandan da nükleer santral kurmayı planlıyor. Enerjide yaşanan sıkıntılara paralel olarak ülkede gıda fiyatları da geçen yıl o kadar arttı ki hükümet geçen sonbaharda büyük ve küçük baş hayvan, ayrıca patates ve havuç ihracatını yasaklama kararı aldı. 

Ülkede siyasi geçiş dönemi yaşanıyor

Kazakistan'daki kriz ülkedeki siyasi iktidar değişiminin yaşandığı bir dönemde meydana geliyor. Yüzölçümü açısından en büyük ikinci eski Sovyet cumhuriyeti olan ülke, neredeyse 30 yıl boyunca Kazakistan'ın ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından yönetildi. Ülkede güçlü bir nüfuzu olan komünist lider, iktidarında petrol ve gaz sektöründeki Batılı yatırımcıların da yardımıyla görece refah sağladı. Nazarbayev, başkenti de Almatı'dan daha kuzeyde, yeni kurulan ve adı onuruna Nur-Sultan olarak değiştirilen Astana kentine taşıdı.

Şu anda 81 yaşında olan Nazarbayev, Mart 2019'da sağlık sorunları nedeniyle istifa etti. Koltuğuna Cömert Tokayev oturdu, ancak Nazarbayev yakın zamana kadar varlığını iktidarda hissettirdi. "Elbaşı" (Ulusun Lideri) unvanını alan Nazarbayev, ülkenin güçlü kurumlarından Güvenlik Konseyi ve iktidar partisi Nur Otan'ın başkanı olarak kaldı. Nazarbayev, Kasım 2021'de parti liderliğini 68 yaşındaki Tokayev'e devredeceğini açıklamıştı.

Nazarbayev'in iktidarı kademeli olarak devretme planının şu anda baskı altında olduğu görülüyor. Gelişmeler kuşkusuz Rusya ve diğer eski Sovyet cumhuriyetlerinin yakın takibinde. Kazakistan, Moskova'nın Avrasya bölgesinde Belarus'tan sonra en yakın ikinci müttefiki. Dolayısıyla şimdi Belarus'ta muhalefetin 2020 yılında düzenlediği protesto gösterilerinin ardından Moskova'nın ekonomik ve politik olarak yakın çalıştığı bir başka kilit ülke sallanıyor.

Belarus ve Kazakistan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in 2010 tarihli iddialı bir ekonomik uyum projesi olan Gümrük Birliği'nin de kurucu üyeleriydi. Bu proje daha sonra, 2015 yılında, Ermenistan ve Kırgızistan'ın da katılımıyla Avrasya Ekonomik Birliği ile sonuçlandı. Putin'in son olarak Aralık ayının sonunda Bağımsız Ülkeler Topluluğu'nun St. Petersburg'daki zirvesinde bir araya geldiği Nazarbayev'le özel ve gizli bir ilişkisi olduğu da biliniyor.