Kaşgar'da Salı günü 21 kişinin ölmesi, Urumçi'de 2009 Temmuz'unda "resmi olarak" açıklanan 200 dolayında insanın öldüğü kanlı olayları çağrıştırdı. Urumçi'deki olayların üzerinden yaklaşık dört yıl geçti ve durumu anlamak artık daha kolay.
Abone olKaşgar'da Salı günü 21 kişinin ölmesi, Urumçi'de 2009 Temmuz'unda "resmi olarak" açıklanan 200 dolayında insanın öldüğü kanlı olayları çağrıştırdı. Urumçi'deki olayların üzerinden hemen hemen dört yıl geçti ve durumu anlamak artık daha kolay.
O nedenle Urumçi'de yaşananları bilmek, Kaşgar olayını anlamaya yardım edebilir.
Urumçi olayları, nasıl başladı?
Anlatılanlara göre, "dünyanın fabrikası" olarak bilinen Çin'in güneyindeki Guangdong eyaletindeki bir fabrikada işçiler az ücret aldıkları gerekçesiyle ayaklandı ve işi bıraktı. Fabrika patronu geri adım atmadı ve aynı ücrete çalıştırmak üzere Kaşgar'dan Uygurları fabrikaya getirdi. Yani, Uygurlar bilmeden grev kırıcı oldu. Ancak işçiler, işlerinin haksızca ellerinden aldığı iddiasıyla Uygurlara sataştı, kavga büyüdü ve iki Uygur öldü.
Böylece patronun "kâr hırsı", Han-Uygur çatışmasına dönüştü. Olay Urumçi'de gerginliğe yol açtı. Urumçi'deki Sincan Üniversitesi öğrencileri yürüyüş yapmak istedi; ancak bu, Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Çin'e yaptığı resmi ziyarete denk geldi. Yanlış anlamaları önlemek için öğrenciler yürüyüşü erteledi ama gerginlik de arttı.
Gül, Türkiye'ye döndükten bir hafta sonra, öğrenciler, çok dikkatli şekilde, provokasyona alet olmaması amacıyla içlerine hiç kimseyi almadan yürüyüşe başladı. Sincan ÇKP binası önünde kadar gelen öğrenciler, burada polisle karşılaştı. İşte bu noktada Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin ÇKP Başkanı Vang Lıçüen (Wang Lequan), polisi öğrencilerin üzerine sevketti ve olaylar patlak verdi.
Kentteki gerginlik
Urumçi'ye gittiğimde kentteki gerginlik inanılmazdı. Karmakarışık havalimanı, bomboş Urumçi caddeleri, ellerinde sopalarla, demirlerle bekleşen insan grupları, kenti korku filmlerindeki gibi devasa bir film setine dönüştürmüştü.
Urumçi'de kaldığım sürede, onca korkuya rağmen, halktan kiminle ya da hangi taksi şoförüyle konuştuysam, hiç ürkmeden, olayların sorumlusunun Vang Lıçüen olduğunu iddia etti.
Urumçi'nin egemen kültürü olan Uygurların haricinde, Huiler (Çin Müslümanları), Hanlar (Çin'in en büyük etnik grubu), Tatarlar, Kazaklar ve diğerleri, bana, Vang Lıçüen'in Sincan'da hiç sevilmediğini söylediler. Vang'a karşı bölgede yıllar boyunca Hanların öne çıktığı birçok protesto gösterileri yapılmış.
Sadece Urumçi olayları bile, Çin'in iç dinamiklerinin nasıl ve neye göre evrildiğini anlamada önemli veriler barındırıyor mu?
'Demir Yumruk'
"Demir Yumruk" lakabıyla bilinen Vang, teamüllerin ötesinde 16 yıl boyunca Sincan'ı yönetti. Bunun nedeniyse, Vang'ın bir önceki devlet başkanı Hu Cintao'nun sınıf arkadaşı olması. Hu da, 1989 Tiananmen olayları başlamadan birkaç ay önce, görev yeri olan Tibet'teki olayları bastırmıştı. Hu'nun şansı, dünyanın Tibet'teki olayları duyamamış olmasıydı. Vang'ın şanssızlığıysa "teknoloji" oldu.
Çünkü Urumçi olaylarında, hiç hesaba katılmamış olan bir durum vardı. Bölgenin Pekin'e ve dünyaya onca uzaklığına ve internetin kesilmesine rağmen, dünya basını haberleri uydular üzerinden hızla gönderiyordu. Video görüntüleri bir yana, canlı görüntüler de dahil olmak üzere, her gelişme anında dünyaya iletilebiliyordu.
Basın ve teknolojinin bu gücü, hem Vang Lıçüen'in, hem de Sincan Uygur Bölgesini baskıcı şekilde yönetme politikasının sonunu getirdi. Vang olaylar sonrası uzun süre hiç ortalıkta görülmedi. Görevinden resmen el çektirilmediyse bile, Pekin'e geri çekilmişti.
ÇKP içinde de kendisine karşı büyük bir tepki vardı ve görünen o ki, Hu Cintao bu sesleri bastırmakta zorlanıyordu. Olaylar Çin'e fazlasıyla saygınlık kaybettirmişti.
Çinliler açısından Vang ile ilgili en açık şekilde bilinen noktaysa, memleketi olan Şandong eyaletinin, onun sayesinde bu denli zengin olduğu. Sincanlılar kendi kaynaklarını kendilerinin kullanmadıklarını, bölgenin zenginliğinin Şandong'a ve ülkenin doğusuna aktarılmasının sorumlusunun Vang olduğunu söylüyorlar. Sincanlılar yıllar boyunca seslerini bir türlü Pekin'e ulaştıramamıştı.
Zamanın devlet başkanı yardımcısı Şi Cinping, Vang'ın yerine bölgeye gönderilen ve yapıcı bir lider olan Cang Çünşien için "liberal fikirli, yenilikçi ruhlu" demişti. Cang, hemen halka yardım kampanyaları başlatmış, bölgede iyileşme çalışmalarına gitmişti.
Yanıt aranan sorular
Başta Urumçi olayları olmak üzere, birçok olayın yaşanmış olduğu bölgede, neden böylesi bir kanlı olay yaşandı? Çin hükümeti gözdağı vermek için mi bunu seçti? Öyle ise, kime gözdağıydı bu?
Yetkililer, silah deposu haline gelmiş olan bir eve baskın yapıldığını ve evdekilerin polislerin rehin alınmasıyla çatışmaların başladığını ve ölümlerin olduğunu söylüyor. Ülke dışındaki Uygur derneklerine göreyse, bu ev baskını, Uygurların evlerine sıkça düzenlenen kışkırtıcı baskınlardan biri.
Evde bulunduğu söylenen silahlar ne amaçla kullanılacaktı?
Bir Çinli profesör, Urumçi olaylarından birkaç ay sonra Pekin'de yayımlanan bir dergide olayların nedenlerini sıralarken, "Batı'da yapılan yatırımlar Doğu'ya yapılan yatırımlardan çok daha az. Doğal kaynakların işletilmesinde etnik kökenden insanlara da şirketlerde üst düzey görevler verilmesi gerekir. Ülkedeki gelir dağılımı farkı çok fazla. Bunlar düzetilmediğinde Çin'de benzeri olayları görmek şaşırtıcı olmaz." demişti.
Kaşgar, büyük gerginliklerin hep yaşandığı bir kent.
Çin anakarasını iyi izleyen, Urumçi olayları öncesi Şıncın'daki olayı ilk kez yazan, Hong Kong'un ünlü gazetesi South China Morning Post'a göre Kaşgar'da şu olaylar meydana geldi:
- Ağustos 2008'de 17 silahlı polis öldürüldü.
- Temmuz 2011'de Kaşgar/Hotan'da bıçakla saldırı yapan 14 kişi öldürüldü, bir polis öldü.
- Bu olaydan bir gün sonra Kaşgar'da 14 kişi öldürüldü.
- Şubat 2012'de Kaşgar'da bıçakla düzenlenen saldırı sonucu 15 kişi öldürülürken, saldırganlardan 7'si olay yerinde silahla öldürüldü.
Bugün Pekin'den Kaşgar'a gitmek için 4 saat 15 dakika süreyle Urumçi'ye, oradan da 1 saat 45 dakika süreyle Kaşgar'a uçmak gerekiyor.
Pekin'den Kaşgar'a doğrudan uçuş halen yok. Yani Pekin hükümeti için Kaşgar, halen doğrudan uçulması istenmeyecek derecede hassas bir yer.
Zira Kaşgar'ın Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan ve Pakistan'a doğrudan sınırı var ve bu da kentteki hassasiyeti daha çok arttırıyor. Kaşgar'dan bugünlerde açık bilgi almak çok zor ve Çin'in resmi açıklamalarıyla yetinmek gerekiyor.
ÖNCEKİ HABERLER
