İşportacıların profili çıkarıldı

“Taşı toprağı altın” sözünün cazibesine kapılarak memleketin dört bir yanından İstanbul’a akın eden insanların, hayatlarını kazanmak için başvurdukları işkolu olan işportacılık dev bir sektöre dönüşmüş durumda. Peki işportacılar kimdir, nerede yaşarlar ve hangi şehirlerden gelirler? İşte Eminönü belediyesi’nin katkılarıyla yapılan araştırmayla işportacıların profili ortaya konuldu.

Önceleri “tablalı gedikler”, sonraları seyyar satıcılar diye adlandırılan Eminönü işportacıları, üniversite tarafından incelenerek bilim literatürüne girdi.

İnsan trafiğinin yoğun olduğu noktalarda adım başı karşılaştığımız seyyar satıcılar, 5 kişilik bir akademisyen ekip tarafından araştırılarak kitaplaştırıldı. Çalışma, sadece Eminönü’nde sayıları 3 bini bulan işportacıların hayatlarını ekonomik ve sosyal açıdan ele alıyor.

Eminönü Belediye Başkanlığı’nca yayınlanan “İstanbul’da Enformel Sektör: İŞPORTACILAR” adlı kitap, İstanbul Üniversitesi üyeleri, Doç. Dr. Tekin Akgeyik, Yar. Doç. Arif Yavuz, Yar. Doç. H. Yunus Eröz, Dr. Süleyman Özdemir, Araş. Gör. Hasan Şenocak tarafından hazırlandı.

Eminönü Belediye Başkanı Nevzat Er, kitaba yazdığı sunuş yazısında bu 500 yıllık sorunun sadece Belediye’nin alacağı önlemlerle çözülemeyecek bir sorun haline geldiğine dikkat çekerek, “işportacılık, bugün devletimizin ve üniversitelerimizin, sivil toplum kuruluşlarımızın el ele vererek çözmeleri gereken sosyal bir yara durumundadır” diyor.

KAYITDIŞI EKONOMİ EN BÜYÜK SEKTÖRÜ: İŞPORTA

Kitapta, ‘kendi uygun buldukları yerlerde seyyar satıcılık yapan enformel sektör’ olarak tanımlanan işportacılar, sosyolojik ve ekonomik açıdan inceleniyor. Ayrıca bu sektördeki çalışma ilişkileri üzerinde duruluyor.

İşportacılığın, hiçbir mâli ve sosyal güvenlik yasalarına tâbi olmayan kayıt dışı ekonominin en büyük sektörü olduğunun vurgulandığı kitapta, artan göçle birlikte formel (kayıt içi) alanlarda iş bulamayan geniş kitlelerin, işportacılık biçimindeki enformel (kayıt dışı) çalışmaya yönlendiği anlatılıyor.

TABLALI GEDİKLER’DEN GÜNÜMÜZE

Kitapta, Osmanlı döneminde “Tablalı Gedikler” olarak adlandırılan işportacıların kayıt dışı ticaretinin, başta Eminönü olmak üzere bütün İstanbul, hatta Türkiye’nin sorunu olduğu vurgulanıyor. Kitapta şöyle deniliyor: “Bugün için enformel sektörün ekonomik boyutları konusunda çeşitli tahminlerde bulunulmaktadır. Sözgelimi, DPT tarafından ücretli/ücretsiz çalışan karşılaştırmasına dayanılarak yapılan hesaplamalara göre kayıt dışı istihdamın büyüklüğü İstanbul’da toplam istihdamın % 40’ına ulaşmaktadır. Bazı araştırmalarda ise yüzde 60’lardan bahsedilmektedir. Bu oranın önemli bir kısmı işportacılık biçiminde görülmektedir.”

İŞPORTACILAR ARASINDA MALATYALILAR AĞIRLIKTA

Çalışma sırasında toplam 180 işportacı ile yapılan anket sonucunda işportacılığın sadece belli bir bölge insanı tarafından tercih edilen veya yapılmak zorunda kalınan bir uğraş olmadığı ortaya çıkmış. Ankete katılanların ülkenin 46 ayrı şehrinde doğduğu anlaşılırken, bu şehirlerin az gelişmiş bölgelerden olduğu tespit edilmiş.

İstanbul doğumlu işportacıların tercihi elektronik eşyalar ve süs eşyası. Malatya doğumlular ise yüzde 43.8 gibi yüksek bir oranla gıda sektöründe işporta yapıyorlar.

AİLE YAŞAMI ÖN PLANDA

Araştırmaya göre her üç işportacıdan ikisi 25-44 yaş grubu arasında. Bu da işportacılığın geçici olarak gençler ve yaşlılar (özellikle emekliler) tarafından yapılan bir iş olmadığını teyit ediyor. Bununla birlikte 15-19 yaş gurubuna ait çocuk ve gençlerin sayısı da yüzde 5,5. İşportacılık erkek mesleği olarak biliniyor ve araştırmalar da bunu doğruluyor. Buna göre Eminönü’ndeki işportacıların yüzde 98’i erkek. Evlilerin oranı ise % 66, bekarların oranı ise % 33. Buna göre işportacılar arasında boşanmış kimseye rastlanmıyor. Araştırma sonuçlarına göre işportacıların büyük bir kısmının evli olduğu belirtiliyor ve şöyle deniyor: “Nitekim işportacıların 2/3’ünün evli olduğu ve dolayısıyla bir aile geçindirdiği söylenebilir ki bu da işportacılığın giderek toplum nazarında kabul gören mesleki statü haline dönüştüğünü göstermektedir.”

UZUN YILLARDIR İSTANBUL’DA YAŞIYORLAR

İşportayı neden tercih ettikleri sorulduğunda ise, “iş bulmak” yanıtını verenlerin oranı yüzde 37.78. Yüksek gelir elde etmek için işportada çalışanların oranı ise % 21. İşporta araştırmasındaki bir diğer çarpıcı sonuç da, sektörde çalışanların uzun yıllardır İstanbul’da yaşıyor olması. 5 yıldır İstanbul’da yaşanlar arasında işportacılık yapanların oranı sadece yüzde 5. Buna karşın 15 yıldan fazladır İstanbul’da yaşayıp da işportacılıkla uğraşanların orası ise yüzde 53.

İşportacılar her ne kadar şehrin imkanlarından faydalansalar da büyük oranda memleketleri ile iletişimlerini sürdürüyorlar. Göre dönmeyi düşünenlerin oranı sadece % 32. İstanbul’da yaşamlarını sürdürmek isteyenler ise yüzde 67.

EĞİTİMSİZ AİLE ÇOCUKLARI

İşportacılık yapanlar yoğun olarak eğitimsiz aile çocuklarından çıkıyor. Buna göre işportacılık yapanların babaları yüzde 17.2 oranında okur yazar bile değil. Sadece okur-yazar olan % 16.1, ilkokul mezunu olanlar ise % 48.9.

İşportacılarda evlilik biçimi de şaşırtıcı rakamlar ortaya koyuyor. Tahmin edilenin aksine işportacılarda tanışarak ve görüşerek evlenme oranı daha yüksek. Eğitim seviyesi zaten düşük olan işportacıların, çocuklarında da bu durum devam ediyor. Üniversite mezunu işportacı çocuğu sadece yüzde 3.

Genelde apartmanda veya gecekonduda kirada oturan işportacıların apartman sahibi olanların oranı ise yüzde 25. İşportacıların yüzde 75’inin evinde telefon, yüzde 95’inde ise televizyon bulunuyor. Binek aracı olanların oranı ise yüzde 12. Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olanların oranı sadece yüzde 10 olarak tespit edilirken, “çok acil olmadıkça doktora gitmeyiz” yanıtını verenler yüzde 67.8

İŞPORTACI GELECEKTEN UMUTSUZ

Kitapta, daha eğitim çağındayken iş hayatına enformel sektörde tamamıyla yasal koruma ve imkanlardan uzak, oldukça kötü çalışma şartları ile girmek zorunda kalan bu gençlerin toplumsal gelecek için büyük bir kayıp olduğu vurgulanıyor.

İşportacılar her ne kadar kazançlarından çok da memnuniyetsiz görünmeseler de, daha düşük gelirle sigortalı bir işe geçmeyi tercih ediyorlar. Çocuklarının da aynı işi yapmasını isteyenlerin oranı ise sadece yüzde 4.

Herhangi bir meslek derneğine üyelikleri bulunmayan işportacılar, ülkenin geleceği için ise hayli umutsuzlar. “Her şey daha kötü olacak” diyenlerin oranı yüzde 63’e kadar yükseliyor.

ASGARİ ÜCRETLİDEN İYİ

Kitapta, işportacıların, çoğunlukla bu mesleği sürdürdükleri Eminönü İlçesi ve çevre ilçelerde yerleşmeyi tercih ettikleri vurgulanıyor, ve şöyle deniliyor:

“Nitekim ankete katılanların yüzde 17,78’i ilçe sınırları içinde ikamet ederken, yüzde 21,11’i Fatih, yüzde 10’a yakını Gaziosmanpaşa, yüzde 5’ler civarındaki kısmı Beyoğlu, Bağcılar ve Bahçelievler gibi nispeten yakın bölgelerde yerleşmiş. Sultanbeyli, Eyüp, Esenler gibi varoş sayılan semtlerden daha az kişinin Eminönü’nde işportacılık yaptığı görülmektedir. Bu da işportacıların ekonomik açıdan sanılanın aksine iyi şartlarda olduğu sonucunu vermektedir. Esasen, çoğu işportacı formel sektörde çalışmaktan bu yüzden kaçınmaktadır. Formel sektördeki asgari ücretin çok daha üzerinde bir kazancı işportacılıkla kazanmak mümkün olabilmektedir. Ancak, İstanbul’daki 32 ilçenin 21’inde yaşayan kişiler, geçimlerini kazanmak için Eminönü’ne işportacılık yapmaya gelmektedir.”