İş ve meslek kavramlarına yeni bir anlam

İş ve Meslek kavramının anlam ve değer değişimleri konusunda da ilgi çekici niteliğe sahip olan eser Yeni İnsan Yayınevi'nden Deniz Keskin çevirisi ile okuyucularını bekliyor.

"Bir tarihçi olarak tamamen yeni olma iddiası taşıyan her şeye şüpheyle yaklaşırım. Bir fikrin öncüllerini tespit edemezsem, derhal bunun aptalca bir fikir olduğundan şüphe ederim. Eğer geçmişte yaşamış insanlardan tanışık olduğum ve hayalimde beni şaşırtan şey hakkında tartışabileceğim birisini bulamazsam kendimi son derece yalnız ve bugünkü kısıtlı ufkuma mahkûm kalmış hissederim."

Bu satırlar "İş ve Meslek kavramının anlam ve değer değişimleri konusunda da ilgi çekici niteliğe sahip olan" Gölge İş isimli Ivan Illich'in son kitabından. Eser Yeni İnsan Yayınevi'nden Deniz Keskin çevirisi ile okuyucularını bekliyor.

Illich kitapla ilgili şöyle devam ediyor sözlerine: "Bu kitapta derlenen yazılar gölge ekonominin yükselişine odaklanıyor. Bu terimi parasallaştırılmış sektöre dahil olmayan, ama sanayi öncesi toplumlarda da rastlanmayan bazı faaliyetler hakkında konuşmak için icat ettim.

Öğretilmiş anadil edinimi de bu kitapta üzerine eğildiğim örneklerden bir tanesi.

Karl Polanyi’nin modern tarihi piyasa ekonomisinin ‘ilişiksizleşme’ süreci olarak tarif edişine katılıyorum. Ancak bu benzeri olmayan modern ve ilişiksizleşmiş ekonomiyi, formel ekonomiye ait terimlerin rahatça uygulanabileceği bir perspektif kullanarak incelemiyorum. Daha ziyade gölgede kalan diğer tarafla ilgileniyorum. Gölge ekonominin formel ekonomi kategorisine dahil olmayan ve antropolojinin geçimlik kültürlere dair araştırmalarında kullanabileceği özelliklerini tarif etmek istiyorum. On dokuzuncu yüzyıl başlarının tarihine baktığımda parasallaştırmanın ilerleyişi ile birlikte parasallaşmamış ve diğerini tamamlayan bir yarıkürenin ortaya çıktığını görüyorum. Bu iki yarıküre eşit derecede, ama farklı şekillerde, endüstri öncesi toplumların genel yapısına yabancı. Her ikisi de çevrenin kullanım değerini ortadan kaldırıyor ve geçimlik ekonomiyi yok ediyor.

Gölge ekonominin yükselişine paralel olarak, karşılığı maaşla ödenmeyen ancak hane halkının piyasadan bağımsızlaşmasına hiçbir katkısı olmayan yeni bir emek türünün ortaya çıktığını gözlemliyorum. Aslında başlıca örneği ev kadınının geçimlik olmayan, yani evsel alanda yaptığı, gölge iş olan bu yeni faaliyet türü, evin parasını kazanan kişinin ortaya çıkışı için de gerekli koşuldur. Modern ücretli emek kadar yeni bir fenomen olan gölge iş, meta-yoğun toplumun bekası için daha gerekli bile olabilir. Bunun geçime odaklı halk kültürlerine has vernaküler etkinliklerden farkı, araştırmamın en zorlu ve en çok sonuç veren bölümünü oluşturuyor.

IVAN ILLICH KİMDİR ?

Ivan Illich, 1926'da Dalmaçyalı Hırvat Katolik bir babanın ve Avustuya Yahudisi bir annenin oğlu olarak Viyana'da doğdu. Fransızca, İtalyanca ve Almanca ana dilleriydi. Önce Viyana'da, sonra 1941'de Nazi işgali üzerine Viyana'dan ayrılmak zorunda kalınca gittiği Floransa ve Roma'da, din adamlığı eğitimi gördü, doğa bilimleri, tarih, felsefe ve ilahiyat okudu. Doktorasını 1951'de Salzburg Üniversitesi'nde Toynbee üzerine yaptığı "Tarihsel Bilginin Doğası Üzerine Bir Araştırma" teziyle verdi. Ivan Illich 90'lı yıllarda yakalandığı ve tıp kurumunun uyguladığı herhangi bir tedaviyi kabul etmediği kanser hastalığı nedeniyle 2 Aralık 2002'de Bremen'de ölmüştür.

Kitapları: Celebration of Awareness: A Call for Institutional Revolution (1970), Okulsuz Toplum (Deschooling Society) (1971), Şenlikli Toplum (Tools for Conviviality) (1973), Enerji ve Eşitlik (Energy and Equity) (1974), Sağlığın Gaspı (Limits to Medicine - Medical Nemesis: The Expropriation of Health) (1976), İşsizlik Hakkı (The Right to Useful Unemployement and Its Professional Enemies) (1978), Tüketim Köleliği (Toward a History of Needs) (1978), Shadow Work (1981), Gender (1982), H2O ve Unutuşun Suları (H2O and the Water of Forgetfulness: Reflections on the Historiciy of "Stuff") (1985), ABC: The Alphabetization of the Popular Mind (Barry Sanders ile birlikte) (1988), In the Mirror of the Past: Lectures and Addresses 1978-1990 (1992), In the Vineyard of the Text: A Commentary to Hugh's Didascalion (1993). David Cayley ile söyleşerek yazdığı kitaplar: Ivan Illich in Conversation (1992), The Rivers North of the Future: The Testament of Ivan Illich (2005) Bir bölümünü yazdığı ortak kitaplar: The Church, Change, and Devel- opment (1970), After Deschooling, What? (1973), Profesyonellerin İktidarı (Disabling Professions) (1977), Spiritual Care of Puerto Rican Migrants (1981), Schule ins Museum (1984), Was macht den Menschen krank? (1991), The Development Dictionary (1992), The Post-Development Reader (1997), The Challenges of Ivan Illich: A Collective Reflection (2002). Yayınlanmamış makaleler ve notlar: Ivan Illich'in kitaplarının yanısıra CIDOC bünyesinde yayınlanan, bir kısmı İspanyolca olan ve başka kitaplarına girmiş yazıları ile, çeşitli dergilerde çıkan makaleleri, 1990'larda yazdığı, hiçbir kitabına girmemiş yazıları ve seminer notları vardır. Seminer notlarından biri olan The Wisdom of Leopold Kohr (1996), E. F. Schumacher Society tarafından basılmıştır.