Hazarın Kanı

Orta Asya'nın petrolle yazılan tarihi

Gazeteci Yunus Şen, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yakından izlediği Orta Asya’daki "petrol ve doğalgaz" mücadelesini “Hazar’ın Kanı: Orta Asya’nın Petrolle Yazılan Tarihi” ismiyle kitaplaştırdı.

Uğrunda savaşların çıktığı, sınırların değiştiği, entrikaların sahnelendiği, ölüm ve trajedilerin yaşandığı yüzyılımızın vazgeçilmez iki enerji kaynağı petrol ve doğalgaz... Sahip oldukları önem nedeniyle bu iki enerji kaynağı özellikle 19. Yüzyılın sonundan itibaren ülkeler arasında sert rekabetlere, savaşlara yol açtı.

Birinci dünya Savaşı dünya tarihinde petrolün yenilgiyi ve zaferi belirlediği ilk büyük savaş oldu. İkinci Dünya Savaşı’nda da, Hitler’in, ordularını Kafkasya’ya gönderirken en büyük amacı Bakü petrolüne ulaşmaktı.

1990’dan 2000 yılına kadar Hazar Bölgesi’nde, sonra yıllarda da şekil değiştirerek devam eden büyük bir jeopolitik üstünlük elde etme mücadelesi yaşandı. Bu mücadelenin ekseninde Orta Asya’nın petrol ve doğalgazı önemli bir yere sahipti.

Gazeteci Yunus Şen, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yakından izlediği Orta Asya’daki bu mücadelenin kitabını yazdı.

“” adlı kitap, Yunus Şen’in gazeteci olarak takip ettiği Orta Asya ve Güney Kafkasya’daki gelişmeler, bu gelişmelerin içinde yer alan Türk ve yabancı devlet adamları, politikacılar, diplomatlar ve uluslararası büyük petrol şirketlerinin yöneticileriyle yaptığı özel mülakatlarla, bunlara ilişkin belgelerden oluşuyor.

Yunus Şen, kitap için son 4 yılda, Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Pakistan’dan pek çok yetkilinin yanı sıra, Hazar petrolleri için mücadele eden petrolcülerle özel görüşmeler yaptı, pek çok belge topladı. Kitap için görüşülen devlet adamlarından biri olan dokuzuncu Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel Yunus Şen’e özel arşivini açtı, kendisini eleştiren sorulara içtenlikle yanıt verdi. Kitabın önsözünü de Demirel kaleme aldı.

Kitap, dünya coğrafyasının önemli bir bölgesinde yaşanan, sonuçları itibariyle dünyanın her yerindeki insanı ilgilendiren bir sürecin perde arkasını aydınlatıyor.

Kitap’ta, merak edilen pek çok soru yanıt buluyor. Bu sorulardan bazıları aşağıda:

Sovyetler Birliği henüz dağılmadan, herkesin gözü Sibirya’dayken Hazar Petrolü için Bakü’ye giden maceraperest petrolcü kimdi?

Sovyetler Birliği’nin ünlü gizli örgütü KGB’den kaçan KGB generali Türk kimdi?

Dönemin Başbakanı Süleyman Demirel, Beyaz Saray’da Başkan Bush’a verdiği 10 sayfalık “Avrasya mektubunda” neler yazmıştı?

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey’in, makamında, el kol işaretleriyle odasının dinlendiğini anlatarak petrolle ilgili dile getirdiği hangi öneri Türkiye’nin Bakü büyükelçisini şoke etti?

“Türk Dili Konuşan Ülkeler” toplantısında neden Türkçe konuşulamadı? Kazakistan lideri Nursultan Nazarbayev, petrol ve doğalgazın Türkiye’ye gelmesine karşı çıkarken neyi itiraf etti?

İzmir’deki otel odasında Cumhurbaşkanı Özal, sağ elini yanında oturan Ebulfez Elçibey’in elinin üstüne koyup ne dedi? Elçibey’in hangi yanıtı üzerine kimler gece yarısı vizesiz ve pasaportsuz Bakü’ye gitti?

Elçibey’in Hazar petrolüyle ilgili Türkiye’ye gizli vaadi neydi?

Dönemin başbakanı Demirel, Azeri petrol bakanına öyle bir şey söyledi ki, odada buz gibi bir hava esti. Bu sözler neydi?

Halkı için bir şey yapamadığını düşünerek kendisini cumhurbaşkanlığına hapseden Ebulfez Elçibey’e, bir Türk yetkili, “ O da halk için bir şey yapmadı. Ama her gün halkın kabağında (karşısında). Televizyonlara çıkıyor, mitingler yapıyor” diyerek Türkiye’deki ünlü bir siyasetçiyi örnek gösterdi. Kimdi bu ünlü siyasetçi?

“Malazgirt Savaşı’nı Türkler’in Ermenilerle birlikte kazandığını biliyor musun? İstanbul’un alınmasında Ermenilerin yaptığı kahramanlıklardan haberin var mı? Çanakkale’de Atatürk’ün yanında savaşan Ermeni askerlerin adlarını biliyor musun? Atatürk’ün bugün kullandığımız alfabeyi Ermeni dilbilgini Agop Martayan’a hazırlattığını ve sonra ona Dilaçar soyadını verdiğini biliyor muydun? Atatürk’ün imzasını bir Ermeni güzel yazı hocasının çizdiğini duymuş muydun?” Bu soruları, temsilcisine sorarak Ermenistan cumhurbaşkanına mesaj gönderen ünlü Türk politikacı kimdi?

Diplomatik ilişki olmamasına ve arada sorunlar bulunmasına rağmen Ermenistan’la sınırını açık tutan Türkiye, hangi olaydan sonra hala açılmayan ve tartışılan sınırı kapattı? Ve Türkiye-Ermenistan sınırının kapatılmasına yol açan olayın ardında kimler vardı?

Ermeni saldırılarından kaçan Azerilerin kurtarılması için Elçibey’in istediği helikopterleri göndermeyen dönemin başbakanı Demirel, yıllar sonra bunun nedenini anlattı. Demirel ne söyledi?

Ebulfez Elçibey, bir kararnamenin altına imza attı ve yakın çalışma arkadaşlarına kararnameyle birlikte aslında kendi ölüm fermanını imzaladığını söyledi. “Artık beni iktidarda tutmazlar” dedi. Nitekim kısa bir süre sonra da iktidardan oldu. Elçibey’in imzaladığı kararname ne hakkındaydı? Elçibey’in devrilmesi, uluslararası petrolcülerle imzalamayı planladığı mega anlaşmadan kaç gün önce oldu?

Bingöl’de 33 askerin şehit edildiği haberini, Türkiye’de daha kimse duymamışken, İstanbul’da petrol pazarlığı yapan BP temsilcisi nasıl haber aldı ve boru hattı güzergahı için gideceği Güneydoğu seyahatinden nasıl vazgeçti?

BP’nin hazırladığı, Türkiye’deki terör olaylarını gösteren ve tüm petrol şirketlerine dağıtılan harita dönemin Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin’i nasıl dehşete düşürdü?

Azerbaycan’daki iç karışıklık ve Karabağ’daki savaşın seyriyle, petrol ve boru hattı pazarlıklarının seyri arasında nasıl bir paralellik vardı?

Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyiev’i telefonla aradı ve bir mesaj verdi. Bu mesajdan sonra Aliyev bir süre düşündü, sonra yardımcısına dönüp, muzip bir ifadeyle, “Artık politbüro Moskova’da değildir. Politbüro artık Washington’dadır” dedi. Clinton telefonda Aliyev’e ne söylemişti?

Rusya Devlet başkanı Yeltsin’in özel temsilcisi Kazimirov, Bakü yönetimini hangi sözlerle, nasıl tehdit etti?

“Azerbaycan, kaç kez Ermenilerin yanında savaşan Rus subaylarını esir aldı. Hemen sonra Moskova’dan telefon edip onları bırakmamızı istediler. Biz de bıraktık. Ne yapabilirdik ki?” diyen Azeri yetkili kim?

Rusya’dan korktukları için Türk devletler zirvesine katılmak istemeyen Türki cumhuriyetlerin devlet başkanlarına dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel telefon açıp neler söyledi?

Hazar petrollerini paylaştıran ve “Yüzyılın Anlaşması” olarak bilinen mega anlaşma neden gizli hazırlandı? Aliyev, en yakınındaki iki kişi dışında neden kimseye haber vermedi?

Gizli hazırlanan anlaşmadan iki gün sonra, o güne kadar Azerbaycan’da asla tasavvur bile edilemeyen hangi olay gerçekleşti? Kimlere suikast düzenlendi? Kimler ayaklanmaya kalktı?

1994’te Rusya’nın, tek taraflı bağımsızlık ilan eden Çeçenistan’a ani saldırısının petrol boru hatları pazarlığıyla ilgisi neydi? Daha sonraki bombardımanda tamamı yıkılacak başkanlık sarayında direnişi yöneten Cahar Dudayev Grozni’de kitabın yazarına ne söylemişti?

Bakü’deki Türk Büyükelçiliğinden gelen kriptolu mesaj Dışişleri Bakanlığı’nı neden panikletti?

Cumhurbaşkanı Demirel o akşam bir Türk yetkilinin kızının düğününe katılacaktı. Ancak akşam üzeri gelen bir mesajda, kızını evlendiren yetkilinin adı, Azerbaycan’da darbeye karışanlar arasında geçiyordu. Çok şaşıran Demirel ne yaptı?

Demirel, Kopenhag’ta Aliyev’i odasına çağırıp, “Beni iyi dinle. Sen burada oturuyorsun ama altını kazıyorlar” dedi. Kıpkırmızı olan Aliyev’e Demirel ne önerdi?

Dönemin cumhurbaşkanı Demirel, dönemin Ermenistan cumhurbaşkanı Koçaryan’la Ukrayna’da bir araya geldi. Görüşme başlarken Koçaryan bir söz söyledi, Demirel buna sert bir karşılık verdi ve toplantı başlamadan bitti. Oysa, Türkiye ile Ermenistan arasında bugün yaşanan yumaşama belki 15 yıl önce başlayasilirdi. Koçaryan ve Demirel’in görüşmeyi başlamadan bitiren sözleri nelerdi?

“Haydar Aliyev Ruslar’dan korkuyor. Rusya başbakanını memnun etmek istiyor. Bu nedenle erken petrolün Novorosisk hattından pazarlanmasını istiyor” diyen uluslararası petrolcü kimdi?

Kazak petrolü, hangi Amerikalı şirketler arasında nasıl paylaşıldı? Özel uçak, televizyon canlı yayın araçları, tenis kortu rüşvet olarak mı verildi?

Türkmen gazı neden getirilemedi? Türkmenistan devlet başkanı Saparmurat Türkmenbaşı’nı ikna etmek için kim defalarca kadeh kaldırıp konyak içti?

Türkmenbaşı, her görüşmeden sonra Türk heyetini neden “çöle” gönderiyordu?

Hangi dev şirketler Türkmenistan’ın doğalgazını Afganistan’dan geçirmek için Taliban’la aylar süren görüşmeler yaptı?

Taliban heyeti gelecek diye, genel merkezinde çalışan mini etekli sekreterlere uzun elbiseler giydiren uluslararası petrol şirketi hangisi?

“Biz sadece bir ülkenin kaynaklarını geliştirmeye çalışan bir petrol şirketiyiz. Ama burada, bambaşka bir şeyle, büyük devletlerin birbirlerini hırpaladığı “Büyük Oyun”la karşılaştık” diyen ünlü petrolcü kim?

“Darbeler petrol için oluyor. Petrole sahip olmak için darbe yapıyorlar. Darbe yapıyorlar ki petrol hattı geçmesin. Petrol hattı geçtiğinde bir darbe daha oluyor” diyen Dışişleri Bakanı kim?

Hangi uluslararası petrol konsorsiyumun başkanı, “Rus petrolü Boğazları kullanırken Azerbaycan petrolünün Boğazlardan geçmemesi kabul edilemez” diyerek Türkiye’yi tehdit etti?

Türk heyetiyle ABD Başkanı Clinton’ın özel temsilcisi boru hattı konusunda neden tartıştı?