Emeklilik yaşına düzenleme

Sosyal güvenlik reformu Meclis'ten geçti. Kimler sigortalı olacak? Yasa ne zaman yürürlüğe giriyor?

Yasaya göre, yüksek öğrenim görmüş 25 yaşından büyük kız çocukları, kendisine bakmakla yükümlü kişinin sağlık sigortasından yararlanamayacak. Çalışanlar, köy mahalle muhtarları, kendi hesabına bağımsız çalışanlar, kamu idarelerinde çalışanlar sigortalı sayılacak. Ayrıca; polislerin, akademide geçen başarılı eğitim süreleri, sigortalılık süresine eklenecek.

Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis,atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklar hakkında, kısa vadeli sigorta kolları uygulanacak. Çırak, işletmelerdebeceri eğitimi gören öğrenciler ile üniversite sırasında zorunlu staj yapan öğrenciler de kısa vadeli sigorta kollarına tabi tutulacak.

Harp malulleri ile Terörle Mücadele Kanunu veya asayiş ve güvenliğin sağlanması ile ilgili kanunlara göre vazife malullüğü aylığı bağlananlardan bu kanuna tabi çalışanlar hakkında, aylıkları kesilmeden kısa vadeli sigorta kolları uygulanacak.

SİGORTALI SAYILMAYANLAR
Adına prim ödensin veya ödenmesin 18 yaşına kadar sağlık hizmetinden ücretsiz yararlanabilecek. Sigorta zorunluluğu olmayanlar şunlar:

İşverenin, işyerinde ücretsiz çalışan eşi,
Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dahil bu dereceye kadar akrabalar arasında, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar,
Ev hizmetlerinde süreksiz çalışanlarla ev hizmetlerinde iş akdi ile sürekli çalışmasına rağmen aylık kazançları prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 katından az olanlar,
Er ve erbaşlar, yedek subay okulu öğrencileri, yabancı bir ülkedekurulu herhangi bir kuruluştan gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurtdışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar,
Meslek ve sanat okulları ile yüksekokullarda yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler, sağlık hizmeti sunucuları tarafından işealıştırılmakta olan hasta veya maluller,
18 yaşını doldurmamış olanlar,
Kamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendiadına ve hesabına bağımsız çalışanlardan tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, kanundatanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 katından az olduğunu belgeleyenler,
Niteliği itibariyle bir kişinin, bir gün içinde yapabileceği işlerde yevmiyeli olarak çalışanlar,
Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciliyle birlikte, kanunla kurulu meslek kuruluşlarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar,
Aylık kazançlarından bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldüktensonra kalan tutarın prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 katındanaz olduğunu belgeleyenler.

Sigortalıların tescili ve diğer işlemlerinde, sigorta sicil numarası olarak TC kimlik numarası kullanılacak.

Sigorta kapsamındakilere iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde şu yardımlar sağlanacak:

İş kazası ve meslek hastalığı hallerinde, sigortalıya geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilecek. Sürekli iş göremezlik geliri bağlanacak. Bu nedenlerle ölen hak sahiplerine gelir bağlanacak, cenaze yardımı ödenecek. Gelir alan eş ve çocuklara evlenme yardımı verilecek.
Hastalık, analık hallerinde, geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilecek. Geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi için 120 gün olan kısa vadeli sigorta primi bildirilme şartı, 90 güne çekiliyor.
Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe, çocuğun yaşaması şartıyla doğumdan sonraki 6 ay süresince her ay, doğum tarihinde geçerli asgari ücretin üçte biri tutarında emzirme yardımı verilecek.

FİİLİ HİZMET ZAMMI
Sigortalıların görevlerinde fiilen çalışmak suretiyle geçen hizmetsürelerine bu sürenin her 360 günü için belirlenen fiili prim gün sayıları, fiili hizmet süresi zammı olarak eklenecek.

Madende çalışanlar için bu süre 180 gün, radyasyonla çalışan sağlıkçılar, gazeteciler, polisler, MİT görevlileri, subay, astsubay, jandarma; fabrika, atölye gibi yerlerde çalışan kaynakçı vb. işçiler ile infaz koruma memurları için 90 gün olarak belirlendi.

9 BİN İŞGÜNÜ PRİM VE YAŞ SINIRI

Kanun yürürlüğe girdikten sonra sigortalı sayılacak olanlar, kadınise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9 bin günlük malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmaları şartıyla yaşlılık aylığından yararlanabilecekler. Emeklilik yaşı 2036'dan itibaren kademeli olarak artırılacak. Emeklilik yaşı 2048'de kadın ve erkek için eşitlenerek 65 olacak. Buna göre, emeklilik yaşı, 1 Ocak 2036 ila 31 Aralık 2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61; 1 Ocak 2038 ila 31 Aralık 2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62; 1 Ocak 2040 ila 31 Aralık 2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63; 1 Ocak 2042 ila 31 Aralık 2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64; 1 Ocak 2044 ila 31 Aralık 2045 tarihleri arasında kadıniçin 63, erkek için 65; 1 Ocak 2046 ila 31 Aralık 2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65; 1 Ocak 2048 tarihinden itibarenkadın ve erkek için 65 olacak. Sigortalılar, yaş hadlerine 3 yıl eklenmek ve adlarına en az 5 bin400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmakkoşuluyla yaşlılık aylığı alabilecekler. Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özrü bulunan ve bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az 15 yıldan beri sigortalı bulunma en az 3 bin 960 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak koşuluyla aylık bağlanacak.

Çalışma gücündeki kayıp oranının yüzde 50 ila 59 arasında olduğu tespit edilen sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olma ve 4 bin 320 gün, kayıp oranı yüzde 40 ila 49 arasında olduğu belirlenen sigortalılar en az 18 yıldan beri sigortalı olma ve 4 bin 680 gün, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak koşuluyla, yaş koşulu aranmaksızın emeklilik aylığına hak kazanacak. Yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalı maden işçilerinin emeklilik yaşı ise 55 olacak. Yeni düzenleme, ''erken yaşlanma''yı da öngörüyor. Buna göre, 50 yaşını dolduran ve ''erken yaşlanma'' nedeniyle yaşlılık aylığı bağlanması gereken yaşa ulaştığı tespit edilen kişiler, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde, yaşlılık aylığından yararlanacak. Sigortalıların, işsizlik sigortası ödeneği aldıkları süre içinde malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi, prime esas asgari kazanç üzerinden hesaplanacak ve bu, İşsizlik Sigortası Fonu'ndan karşılanacak. Aylık bağlama oranı, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için 2015 yılı sonuna kadar yüzde 2,5, 2016 yılı başından itibaren iseyüzde 2 olarak uygulanacak. Bu hesaplamada, 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınacak ancak, aylık bağlama oranı yüzde 90'ıgeçemeyecek.

İŞ KAZASI
 
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu, ilgili raporlarla meslektekazanma gücünün en az yüzde 10 oranında azaldığı tespit edilen sigortalılar, sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanacak. Bu gelir, sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına göre hesaplanacak. Kısa vadeli sigorta kolları kapsamına girenlerden askere giden sigortalının askerlikte geçen hizmet süresi, hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçen süre, iş kazası, meslek hastalığı sonucu geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalının iş göremediği süre, sigortalının greve katılması veya işverenin lokavt yapması halinde geçen süre, sigorta kapsamının dışında kalacak.

MALUL SAYILMA 
 
Çalışma gücünün en az yüzde 60'ını iş kazası veya meslek hastalığısonucu kaybettiği tespit edilen sigortalı, malullük sigortası bakımından malul sayılacak. Ancak sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün yüzde 60'ını kaybettiği tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya arızası sebebiyle malullük aylığından yararlanamayacak. Sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının en az10 yıldan beri sigortalı bulunup, 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminin bildirilmiş olması gerekecek. Malullük aylığı, prim ödeme gün sayısı 9 bin günden az olan sigortalılar için 9 bin gün üzerinden, 9 bin gün ve daha fazla olanlariçin ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden hesaplanacak. Sigortalı, başka birinin sürekli bakımına muhtaçsa, tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılacak.

GÖREVDEN AYRILAN CUMHURBAŞKANINA YAŞLILIK AYLIĞI

Cumhurbaşkanı iken bu görevinden ayrılanlara, istekleri üzerine, istek tarihinde cumhurbaşkanına ödenen aylık ödeneğin yüzde 40’ı oranında yaşlılık aylığı bağlanacak.

TBMM başkanı veya başbakan iken bu görevinden herhangi bir nedenleayrılanlara, istekleri üzerine, başvuru tarihini takip eden aybaşındanitibaren, cumhurbaşkanına ödenmekte olan ödeneğin yüzde 40’ı esas alınarak, cumhurbaşkanına bağlanacak yaşlılık aylığının yüzde 75’i oranında aylık bağlanacak. Yaş haddinden emekliye ayrılan ve 15 yıl fiili hizmet süresini dolduranlar ile 30 yıl fiili hizmet süresini tamamlayanlardan kadrosuzluk nedeniyle resen emekli edilenlere, yaşlılık aylığı bağlanacak.

Yasaya göre, isteğe bağlı sigortalı olabilmek için zorunlu sigortalı olarak çalışmamış olmak, 18 yaşını doldurmak ve dilekçeyle kuruma başvurmak gerekecek. İsteğe bağlı sigortalılar, prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında belirleyecekleri kazanç üzerinden yüzde 20 oranında malullük; yaşlılık ve ölüm sigortalıları ise yüzde 12 oranında genel sağlık sigortası primi ödeyecek. İsteğe bağlı sigortalıların sağlık sigortasından yararlanmama durumunda değişiklik yapılarak, primin yüzde 12’si oranında ödeme yapması kaydıyla sağlık hizmetinden yararlanabilme imkanı getirildi.

Bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi halinde malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından hangisinin bağlanacağı şu şekilde belirleniyor:

“Hem malullük, hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardan yüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı,
Malullük ve yaşlılık aylığıyla birlikte, ölen eşinden dolayı da aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı,
Ana ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısı,
Birden fazla çocuğundan hak kazanan ana ve babaya ise yüksek olan aylık, kız çocuklarının, hem eşinden hem de ana ve babasından ölüm aylığına hak kazanması halinde, tercih ettiği aylığı ödenecek.”

Ölüm geliri ve aylığı bağlanması için eşinden “muvazaalı” şekilde boşananlara ilişkin olarak ilk kez bir düzenleme yapılıyor.

Buna göre, eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilecek. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar geri alınacak

İYİLEŞENE KADAR TEDAVİ

Genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilere koruyucu sağlık hizmetleri, hastalık ve analık nedeniyle ayakta veya yatarak, acil sağlık hizmetleri verilecek.

Ayrıca bu kapsamda 18 yaşına kadar ağız ve diş tedavileri ile 18 yaşını doldurmamış veya 45 yaşından gün almış kişilerin ortodontik diş protezlerinin belirlenen tutarının yüzde 50’si karşılanacak.

Sağlık hizmetleri, kişinin iyileşmesine kadar sürecek. Hekimin veya diş hekiminin göreceği lüzum üzerine genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin yurtdışı dahil yerleşim yeri dışına yapılan sevklerinde, kendisinin ve bir kişiyle sınırlı olmak üzere refakatçisinin yol gideri ve gündelikleri karşılanacak.

Çocuğu olmayan kişinin 23 yaşından büyük, 39 yaşından küçük olmasıhalinde, 2 kez tüp bebek tedavi masrafları kurum tarafından karşılanacak.

Estetik amaçlı sağlık hizmeti ve estetik amaçlı ortodontik dış tedavileri, alternatif tıp uygulamaları ise karşılanmayacak.

Yurt içinde tedavisi mümkün olmayan sigortalı ve bakmakla yükümlü oldukları kişiler, yurt dışında tedavi olabilecek.

PRİME ESAS KAZANÇ
Kısa ve uzun vadeli sigortalar ile genel sağlık sigortasına tabi olanlar bakımından prime esas kazanç için ücret veya ödenek almak suretiyle çalışanların o ay için hak ettiği ücretler ile ücret dışındakalan her türlü ödeme, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan sigortalılara yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınacak.

Ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları, emekli ikramiyesi ilebakanlıkça tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin yüzde 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik prim tutarları, görevin yerine getirilmesi için zorunlu olarak yapılan ayni yardımlar ile bakanlıkça belirlenecek diğer ayni yardımların asgari ücretin yüzde 30’unu geçmeyen kısmı, prime esas kazanca tabi tutulmayacak.

PRİM ORANLARI VE DEVLET KATKISI
Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalıları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının yüzde 20’si olacak. Bunun yüzde 9’u sigortalı hissesi, yüzde 11’i de işveren hissesinden oluşacak.

Fiili hizmet zammı uygulanan işlerde çalışan sigortalılar için uygulanacak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, belirlenen yüzde 20 oranının her yıl fiili hizmet gün sayısının 360’a bölünmesi sonucunda bulunacak oranda artırılması suretiyle belirlenecek.

Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre yüzde 1 ila 6 oranlarında olmak üzere, kurumca belirlenecek.

Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi olanlar için prime esas kazancın yüzde 12.5’u olacak. Bunun yüzde 5’i sigortalı, yüzde 7.5’i ise işveren hissesi olarak uygulanacak.Genel sağlık sigortası primini ödeyemeyecek olanların primi devlet tarafından karşılanacak.

Yalnızca genel sağlık sigortasına tabi olanlar ile isteğe bağlı sigortalıların genel sağlık sigortası primi, prime esas kazancın yüzde12’si olacak.

Devlet, sigortalının prime esas kazancı esas alınarak; malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları için yüzde 5 oranında, genel sağlık sigortası için ise yüzde 3 oranında katkı yapacak.

Devlet katkısı, kurumun ay itibariyle tahsis ettiği primin dörtte biri olarak hesaplanacak. Devlet katkısının ödenmesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek.

Bu düzenlemeye göre, alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, asgari ücretin 30’dabiri, üst sınırı ise günlük kazancın alt sınırının 6.5 katı olacak.

KADEMELİ GEÇİŞ
Yurt dışından gelenlerin borçlanmasında da değişiklik yapılıyor. Bu kişilerin döviz cinsinden borçlanmasından vazgeçiliyor, ayrıca borçlanmada alt ve üst sınır getiriliyor.

Emekli olmak için gerekli prim gün sayısı 7 binden 9 bine yükseltilirken, kademeli geçiş de öngörülüyor.

Emekliliğe esas prim gün sayısı 2007 yılında işe girecekler için 7 bin yerine 7100 gün olacak.

2008 yılından itibaren her yıla 100 gün daha eklenecek. 9 bin gün, 20 yılda ve her yıla 100 gün eklenmek suretiyle 2050’de fiili olarak uygulanacak.

Yurtdışında yaşayan ev kadınlarının borçlanması imkanı, yeni düzenlemede de devam edecek.

Yasa, 1 Ocak 2007’de yürürlüğe girecek.