Edebiyat mezar taşlarına da yansıdı

Edebi kültür mezar taşlarında da kendini gösteriyor. Her biri başlı başına birer 'ibret vesikası' olan mezar taşları ölen kişilerin geçmişlerine ait ipuçları fısıldar gibi...

Ölen kişinin kimliğini, cinsiyetini, mesleğini, ölüm tarihini belirtmek amacı ile mezar taşlarına yazı yazılması ve işaret yapılması yaygın olmasına karşın, bazı mezar taşlarına da hayatını kaybeden kişinin ölüm nedeni, sürdüğü hayatın mutsuzluğu, kaza kurbanı olduğuna ilişkin ifadelerin şiir, beyit ve özdeyişlerle yazılması ilginç bir edebiyat türünü ortaya çıkarıyor.

Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Serhat Alkan İspirli, AA muhabirine yaptığı açıklamada, ''Erzurum merkezdeki şehitliklerimiz ve taşlara işlenen edebiyat kültürü'' adlı alan araştırmalarında ilginç veriler elde ettiklerini anlattı.

Mezar taşlarındaki manzum ifadelerin derlendiği alan araştırmasında 6 şehitlik ile 2 şehir mezarlığın tarandığını kaydeden İspirli, mezar taşlarında yer alan 30 manzum ifadenin belirlendiğini söyledi.

Taşlara yazı yazmanın insanlık tarihi kadar eski bir olgu olduğunu ve insanoğlunun geleceğe bir iz bırakmak endişesiyle duygu, düşünce ve hayallerini taşlara kazıdığını hatırlatan İspirli, şunları söyledi:

''Mezar taşlarına ölenin adının, soyadının, nereli olduğunun, doğum ve ölüm tarihlerinin yanı sıra merhum için Fatiha istekleri, şiir, beyit ve özdeyişlerle yazılmakta. Ayrıca bazı mezar taşlarında da ölüm nedeni, sürdürdüğü hayatın mutsuzluğu veya kaza kurbanı olduğu gibi ifadeler dramatik ve dokunaklı bir biçimde ifade edilmekte.''

Mezar taşlarına çeşitli desenler ve motifler de işlendiğini kaydeden İspirli, mezar taşlarına işlenen motifler içerisinde çiçeğin yaygınlığına dikkat çekti. Ağaç ve kuş motiflerinin de mezar taşlarına işlendiğini anlatan İspirli, ayrıca bazı mezar taşlarında ölüm nedenini ya da ölenin kişiliğini açıklayan resimlere de rastlandığını söyledi.

Anadolu'nun bazı yörelerinde öldürülen kişinin mezar taşına tabanca veya bıçak resmi çizildiğini ifade eden İspirli, hastalıktan ölenlerin mezar taşlarına külah, suda boğulanlarınkine ise bardak resmi yapıldığını söyledi. Mezar taşına yapılan ibrik resminin ölen kişinin ''dini bütün ve temiz'' olduğunun anlatılmak istendiğini, konukever kişinin mezar taşına da çay bardağı veya fincan resminin çizildiğini belirtti. İspirli, bazı yörelerde de ölen kişinin sevdiği meyvaların mezar taşına resmedildiğini belirtti.

EDEBİ İFADELERDEN BAZILARI

Mezar taşlarına Fatiha isteklerinin anlatıldığı ifadelerden bazıları şöyle:

''Mezarıma güller dikilsin/Bülbüller konsun/Bir Fatiha okuyun ruhum şad olsun''

''Sabriye kızı Şükriye idim soyadım Özkan/Sağken bütün isteklerimi verdi yaradan/Esirgeme Fatiha'nı burda yatandan/Hakkımdır Fatiha istemek sağ olandan''

''Ey zahir/Gelince kabrime/Yadeyle beni/Muhtac-ı duayım/Şadeyle beni''

''Ey zahir/Ziyarette maksat duadır/Bugün bana ise yarın sanadır''

Kaderden, talihten, şikayet eden, ölüm nedenini belirten ve ölen kişinin mesleğini belirten ifadelerin yer aldığı bazı mezar taşlarında ise şu ifadeler yer alıyor:

''Yaşımı sormayın daha genç/Derdime dermana vakit olmuş
geç/Zamansız geldi ecel bilemedim hiç/Eremedim muradıma eremedim gitti''

''Bütün dünya benim olsa/Gamım gitmez nedendir/Bu ta ezelden gam turabıyla/Yoğrulmuş bir bedendir''

''Emretti Huda eyledi ferman/Erişti ecel vermedi aman/Talihsizlikle geçti ömrüm bu dünyada''

''İster alem-i cihan ol/İster benim gibi üniversite mezunu/Ecel geldi cihane/Böbrek hastalığı bahane''

''Kitaplarım koli oldu/Cüppemin rengi soldu/Vatandaşlar hep sordu/Hakim Dursun ne oldu''

ŞEHİTLERİN MEZAR TAŞLARI

Bazı şehitlerin mezar taşlarında da yer alan ifadeler şöyle:

''Asker oğlu askerdi şehadet Rab'dan ihsan/Babası Kalim İhsan Binbaşı Hacı İrfan/Akalın'dı soyadı kendisi körpe levent/Burada yatar şimdi Şehit Üsteğmen Bülent''

''Canım anneciğim/Bir gün adını anıp da/Bir gün sılama dönüp de/O güzel yüzünü öpüp de/Gelmez miyim canım Anneciğim/Mezar taşını gelip de silmez miyim/Canım anneciğim/Ölürsem ağlayanım yok/Biricik bacım yanımda yok/Ağlamamak için kendimi zor tutum/O güzel yüzünü bir daha göremeyecek miyim/Canım anneciğim ve babacığım''

''Şehit: Eğer bir gün göreceksem/Bu fani dünyayı/Resulullah'ın methettiği/O yüce divana/Daha yeter ağlama/Sızlama yavruna/Aldı Fatihler, Vahdettinler beni yanına/Layığım Fatihlerin, Kanunilerin ben de makamına;

Annesi: Şahadet şerbetini içtinse elbet ki layıksın Kanuniler, Fatihler makamına/Nasıl üzülmem civanım/ Ben sana yana yana gülmek haramdır artık sensiz dünyada bana/Üzülmemek elde değil nasıl ağlamam ben sana/Layıktır mertebelerin en güzeli şehitlik Erdal'ıma''