Dünyanın Çöpü-2
Küresel atık üretim ve işleme dinamiği
Dünyada yılda 2 milyar tonun üzerinde evsel atık oluşturuyoruz ve maalesef iyimser yaklaşımla en az üçte birini çevresel açıdan sorunlu bir şekilde ortalığa saçıyoruz.
Bu atığın üretimi dünyada dengeli bir şekilde olmuyor. Gelir düzeyi arttıkça tüketim artıyor ve sonuç olarak atık üretimi de artıyor. Dünyanın en gelişmiş kısmı en çok atık (çöp) üreten kısmı oluyor. Gelir düzeyleri görece düşük olanlar ise çok daha az evsel atık oluşumuna katkı veriyor. Şu anda dünyada üretilen atığın çok önemli bir kısmı Doğu Aysa ve Pasifik bölgesi (%23), Avrupa ve Orta Asya (%20), Güney Asya (%17) ile Kuzey Amerika’da (%14) üretiliyor.
Ortadoğu ve Kuzey Afrika, dünyada en az çöp üretilen bölge ve üretilen evsel atıkların sadece % 6.5 kadarı bu bölgeden çıkıyor.
Maalesef atık üretiminin az olması tek başına sevinilecek bir durum değil. Zira çıkan atık ile nasıl başa çıktığınız da en az o kadar önemli. Ekonomik açıdan dezavantajlı ülkelerde atığın sağlıklı dönüşümünü gerçekleştirmek mümkün olmuyor. Çıkan atıkların doğrudan çevreye bırakılması da haliyle en yaygın uygulama oluyor. Bir kısım atık ise doğrudan gömülüyor. Kontrollü atık depolama alanları veya atık arıtımı ve bertaraf edilmesi için işletilen profesyonel tesisler neredeyse yalnızca yüksek ve üst-orta gelirli ülkelere özgü. Düşük gelirli ülkelerde atıkların % 93 kadarı doğrudan çevreye atılırken yüksek gelirli ülkelerde sadece yüzde 2'si bu şekilde atılıyor.
Üstelik tek sorun geçen yazıda detaylandırdığım plastik ve evsel atıklar da değil. Tekstil atıkları dünya genelinde giderek artan bir atık problemi çünkü giysiler ve ayakkabı atıkları, kolayca geri dönüşüme alınamıyor. Üstelik giyim sektörüne dayalı atık en hızlı büyüyen atık türlerinden birsi. 15 yıl öncesine göre ortalama yaklaşık olarak % 60 daha fazla kıyafet satın alıyor ve çöpe atıyoruz. Yıllık kıyafet alımı 60 milyon ton sınırına dayanmış durumda.
Elektronik atıklar oldukça önemli bir çevresel sorun haline gelmeye başladı. Bunlara ilaveten ağır metaller ve kimyasal atıklar ile tıbbi atıklar da var.
Daha önce Türkiye de gündeme gelen eski gemilerin parçalanma işlemi başka bir tehlikeli atık sorununu oluşturuyor.
Atık işleme ve geri dönüşümü pahalı bir sistem ve genellikle belediyeler ve yerel yönetimlerin koordinesinde, devlet destekleri ve teşvikleri ile başarılan bir sistem. Maalesef fakir ülkelerin bunu ekonomik açıdan sürdürebilecekleri bir sistemleri yok.
Elbette çok atık üreten gelişmiş ülkelerin atıklarını dönüştürecek sistemler geliştirmiş olmaları ve fazlaca ürettikleri atıkları doğru bir şekilde dönüştürüp doğaya bırakmaları beklenir.
Ama maalesef küresel atık işleme ve geri dönüşüm dinamiği bu mantığın tam tersine işliyor. Gerekli ekonomik gücü ve altyapısı bulunan gelişmiş ülkeler, kendi ürettikleri atıkları çevresel açıdan uygun yöntemleri ile dönüştürmek ve işlemek yerine bu donanım ve altyapı imkânı olmayan ve atık üretmeyen ülkelere “ihraç etmeyi” tercih ediyorlar. Yani fakir ülkelerin topraklarını çöplük olarak kullanıyorlar.
Küresel atık ticaretinin sakıncalarına devam edelim…