DERGİ - Geçmişten bugüne insan boyu: Çevresel etkenler

İnsanlar 150 yıl öncesine kıyasla bugün çok daha iri yapılı. Bunu belirleyen etkenlerden biri çevresel faktörler.

İnsanoğlu son 150 yılda büyük bir dönüşüm geçirdi. Dünya nüfusu bir milyardan yedi milyara fırladı.

Gelişmiş ülkelerde ortalama ömür 1800’lerde 45 civarında iken bugün 80 yaşına kadar yükseldi. Fiziksel olarak da değiştik; bugün nüfusun büyük bir kısmı eskiye oranla çok daha uzun boylu.

Sanayileşmiş ülkelerde ortalama insan boyunda 10 cm’lik bir artış kaydedildi. En fazla uzayan ulus ise Hollandalılar oldu. Bugün bu ülkede ortalama boy erkeklerde 188, kadınlarda ise 170 cm. Yani 150 yıl öncesine göre 20 cm’lik bir uzama söz konusu.

Peki başta Hollandalılar olmak üzere genel olarak insanlar neden bu kadar uzadı? Bu gidişat sürekli mi? Öyleyse daha ne kadar uzayabiliriz? Uzay istasyonlarında ya da başka gezegenlerde yaşayacak olan torunlarımız bizi cüce olarak mı görecek?

Ekonomik ve sosyal koşullar

Münih Üniversitesi’nden ekonomi tarihi profesörü John Komlos 1980’lerde tarihte insan boyu araştırmalarına öncülük etmişti. Nüfusun ortalama boyundaki iniş çıkışların ekonomik ve sosyal koşullarla bağlantısını araştırmak için Komlos askeri kayıtları inceledi.

Araştırmalar insan boyundaki iniş çıkışların diyet ve hastalıklarla bağlantılı olduğunu ortaya koydu. Bu iki faktör çocukluk döneminde etkili oluyordu. Çocuklar yeterli beslenemiyor veya örneğin ishal gibi hastalıklar yüzünden besinleri özümseyemiyorsa tam kapasite uzama şansları büyük ölçüde azalıyordu.

Northwestern Üniversitesi’nden antropoloji profesörü William Leonard, beslenme, sağlık ve genel yaşam koşullarındaki gelişmelerin insanın boyunu posunu artırdığını belirtiyor.

Tarih, bu boy-sağlık ilişkisini kanıtlayan örneklerle dolu. Batı Avrupa’da Ortaçağ’ın sonlarına doğru veba salgını yüzünden nüfusun yüzde 60’ı yok olmuştu. Geride kalanlar ise besin bolluğu içinde ve aşırı kalabalıktan uzak bir yaşam sürmeye başlamış, böylece hastalıklar daha nadir ortaya çıkmıştı. Bunun sonucu olarak insanlar daha uzun boylu olmaya başlamıştı.

Sanayi Devrimi'nin etkisi

Fakat 17. yüzyıl Avrupa’sında boylar dibe vurmuştu. Ortalama Fransız erkeğin boyu 162 cm civarındaydı. Küçük Buzul Çağı olarak anılan dönemde baş gösteren aşırı soğuklar yüzünden tarım ürünleri büyük hasar görmüştü. Her yerde savaşlar çıkmıştı: İngiliz İç Savaşı, Fransa’da 14. Louis dönemindeki savaşlar, bugünkü Almanya içinde yer alan topraklarda 30 Yıl Savaşları, vs. Komlos’un ifadesiyle “Avrupa 17. yüzyılda büyük bir sarsıntı geçirmişti.”

18. yüzyılda Sanayi Devrimi, insanların hastalıklarla dolu kent varoşlarına toplanmasına ve nüfusun bodur kalmasına neden olmuştu. 19. yüzyılın ikinci yarısında ise toplumsal ayaklanmalar meyve vermiş, tarımsal üretim artmış, kentlerde kanalizasyon sistemi ve musluk suyu kullanıma girmiş, ekonomik gelişme kendisini hissettirir hale gelmişti. Batı Avrupa’da boylar yeniden uzamaya başlamış ve bu eğilim artık süreklilik kazanmıştı.

Bu boy-sağlık ilişkisi bugün de bariz bir şekilde görülebiliyor. Kuzey ve Güney Kore örneklerini ele alalım. İnsan ömrü, gelir ve eğitim göstergelerinden biri olan Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Endeksi’nde Kuzey 195 ülke içinde 188. sırada yer alıyor ve buradaki erkeklerin boyu Güney’dekilere oranla 3-8 cm daha kısa. Güney Kore’nin endeksteki yeri ise 15. sırada.

ABD'de duraklama

Başta ABD olmak üzere sanayileşmiş ülkelerde ise 19. yüzyıldan bu yana boy uzaması belli bir seviyede durmuş gibi. Daha önce Amerikalılar sanayileşmiş ülkeler içinde üst sıralarda yer alırken bugün ortalama erkek boyu 176 cm, kadın boyu ise 163 cm ile 45 yıl önceki seviyede seyrediyor.

Leonard’a göre, “ABD’deki ortalama boy bugün 70’lerden, hatta 60’lardan çok da farklı değil.”

Peki, nasıl oluyor da Kuzey Avrupalılar boy konusunda bu kadar açık fark yaratmış? Komlos bu farkı gelişkin Avrupa ülkelerinde sosyal hizmetlerin toplumsallaşmış olmasına bağlıyor. Oysa ABD’de beslenme ve sağlık hizmetleri konusunda büyük eşitsizlikler yaşanıyor.

Milyonlarca Amerikalının sağlık sigortası olmadığı için sağlık hizmetlerinden yararlanamıyor. ABD’de hamile kadınlar herhangi bir yardım almıyor; oysa Hollanda’da hemşireler ücretsiz ev ziyaretleri yapıyor. Üstelik Amerikalıların üçte biri obezite sorunu çekiyor. Yüksek kalorili işlenmiş gıdalar gelişimsel ve metabolik sorunlara yol açarak insanların tam kapasite uzamasını engelleyebiliyor.

Komsol bu durumu şöyle ifade ediyor: “Coca-Cola, hamburger, McDonald diyeti sizi Hollandalıların boy seviyesine çıkarmayacaktır.”

Makalenin genlerin etkisi, uzun boyun cazibesi, dünya dışında daha uzun boylu olma fikrini inceleyen ikinci bölümü yarın yayımlanacak.

Bu makalenin aslını ’da okuyabilirsiniz.

Dergideki diğer makalelere .