Borsa bilgi ve sabır işi, fazla kurcalama değil...

Borsaya ne zaman para yatırmalıyım diye bir soruya Mark Mobius: ‘’Paran olduğu zaman cevabını veriyor ve ekliyor iki yüzyıldır borsa kadar kazandıran başka bir yatırım aracı yok’’ … Neden borsanın bu kadar karlı bir yatırım aracı olduğunu anlamak için Amerikalıların atasözüne kulak vermelisiniz :‘’Başkalarına çalışmakla zengin olunmaz’’. Eğer maaşla çalışan biri iseniz istediğiniz kadar birikim yapın, Nasrettin Hoca fıkralarındaki gibi bir şeydir paranın durduğu yerde doğurması. Borsada uzun vadeli, değer yatırımlarıyla dünyanın en zengini olan Warren Buffett’i  her konuşmasında bu gerçeği anlatır.

Paranızla bir şeye yatırım yapmak zorundasınız. Eğer paranızı cüzdanınızda tutarsanız, sıfır yatırım yapmış olusunuz. Maalesef şu an paranızı bankaya götürürseniz de sıfır yatırım yapmış oluyorsunuz, Amerikan tahvili alsanız da sıfır yatırım yapmış oluyorsunuz. Hiç şüphem yok ki uzun vadede hisse senetlerinden oluşmuş bir portföy kağıt paradan, ya da altın gibi gelir üretmeyen varlıklardan çok daha iyi getiri sağlayacaktır’

Evet, para ticarettedir ama maalesef usta çırak ilişkisiyle öğrenilmesi gerekmektedir. Borsada ticaret yapmayı bilmeden de ticari bir işletmeye ortak olabilirsiniz. Borsa yatırımcıların en büyük yanılgısı, borsaya girince zengin olacaklarını hayal etmeleridir. Siz büyüyen doğru şirketlere uzun vadeli yatırım yapar ve takip ederseniz zengin olabilirsiniz. Şirketleri borsanın akışına bırakanlara (AL-UNUT) Peter Lynch bunun yerine en yakın kumarhaneye gitmelerini öneriyor.

Uzun vadeli yatırım geleceğe yatırımdır ve geleceği tahmin etmek birçok bilinmez barındırdığından zordur. Uzun vade demek güven demektir. Risk yönetimi demektir. Bir şirkete ortak olmadan yatırımcının bazı soruları kendine sorması gerekir. Buffett %100’ünü almayacağınız şirketin milyonda biri dahi alınmaz der. Bu çok önemlidir.

Eğer paranız olsaydı almayı düşündüğünüz şirketin tamamını alır mıydınız? Cevabı aslında şirketin kalitesidir. Kimse batma riski olan, ya da zarar eden ya da kar sorunu yaşayan bir şirketin tamamını satın almak istemez. İste ilk sorudan şirketin geçmesi sağlam olduğunun( borcunu ödeyebilir olma) ve karlılığının sürekli ya da artan olduğunu gösterir ve güvenle ortak olunabilir demektir. İkinci sormanız gereken soru ise patron güvenilir midir? Misal manipülasyon haberleri gördüyseniz uzak durmanız gerekir. Patronu güvenilir değilse şirket ne kadar sağlam olursa olsun, ne kadar kar ediyorsa olsun siz faydalanamazsınız. Zaten patron hisselerinde, patronlar işleriyle uğraşmak yerine hisseleriyle uğraştıklarından sürekli ya da artan karlılık bu şirketlerde pek rastlanan bir özellik değildir.  Bu iki soru ortağınıza ve şirketinize güvenmenizi sağlar.

Riskinizi sınırlamak için ise sormanız gereken soru ise temettü verip vermediğidir. Aslında şirket karını değerini arttıracak yatırımlarda kullanması daha iyi olsa da maalesef ülkemizde temettü şirketin bir kalite ölçütü ve genelde verenler dürüst yönetilen şirketlerdir. Ayrıca yarın kötü piyasa durumunda kirada bir eviniz varmış gibi ekranı kapatıp benim kiracım sağlam deyip dayanabilirsiniz ve ilave alım yapabilirsinizde. Ayrıca kriz zamanlarında temettü veren hisseler diğerlerine göre daha az düşerler. Risk sınırlamak için en önemli şart ise aldığınız fiyattır. Mal alıştan kazanılır ve iyi bir fiyattan almak daha ilk haftadan size kazanç sağlayabilir. Buffett ifadesiyle aldığınız fiyat öyle bir fiyat olmalı ki şirketinin fiyatının %50 düşüsünü bile rahatlıkla izleyebilmelisiniz. Fiyatı 5 lira olan bir hisse, 4 liraya ucuz ya da 6 liraya pahalı değildir. Siz bu şirketin ederi 10 lira olacaksa almalısınız.  Güzel şirketler ederinin altına düşer mi demeyin. Borsada bunu için fırsatlar bitmez.

Borsa da sabır sadece hisse de beklemek değil, aynı zamanda hissenin alım fiyatına düşmesini beklemektir. Yani hem ortaklıkta bekleme sabrı hem de uygun fiyata alabilme sabrı gösterebilmelisiniz. Buffett ilk sirketini almak için gereken sermayeyi borsada başkalarının parasını yöneterek elde etmiş ve ortaklarına çok kazandırmıştır. Borsa da fiyatların şiştiği bir dönemde (balon dönemi), almaya uygun hisse senedi bulamayınca tüm hisselerini satarak borsadan çıkmış ve doğru zamanı yani fiyatı bekleyerek şimdiki şirketini satın almıştır. Reel dünyada paramız olunca uygun bir fırsat bulamazsak paramızı tutmaya devam ederiz bazı dönemler borsada da uygun fırsatlar olmaz ve sabırla doğru şirketlerin doğru fiyata gelmesini beklemeliyiz. İnanın uygun fiyata almayı beklemeyenler, uzun vadede ki ilk düzeltmede kısa vadeci olurlar.

Borsada fazla işlem yapmayın…

Firmalar ürünlerinin son kullanma tarihi yaklaştıkça satıcılarından toplayarak iskontolu olarak büyük zincir marketlere satarlar. Raf ömrü 2 yıl olan bir ürün, son kullanma tarihine 3ay kaldığında indirimli olarak bu marketlerde satışa çıkartılırlar. Yüksek satış hacimleri sayesinde ürünler son kullanma tarihleri gelmeden nihai kullanıcıya ulaşır. Bu kadar açıklamadan borsaya nasıl bağlayacağımı merak edenlere bay piyasa cevabımı vereyim. Buffett ilkyazımızda pay piyasayı hasta ruhlu bir adama benzetiyor ve alım satım dışında uzak durmamızı öneriyordu. Çünkü moraline göre abartı yüksek ya da düşük fiyat teklifleri sunan bay piyasa algımızı bozabileceğinden, çekilebilecek bir kişi değil. Eğer siz bay piyasada yani borsada sıkca al sat işlemi yapıyorsanız algınızın bozulması, duygularınızın tetiklenmesi (ikinci yazıda nasıl aklı ve sağduyuyu devre dışı bıraktığını hatırlayın) yanı sıra size uygun fırsatmış gibi gözüken son kullanma tarihi yaklaşan şirketleride almanıza neden olabilir. Siz makete gidip de eliniz hiç boş gelebildiğiniz mi?

Eğer girerken elinizde bir liste yoksa size son kullanma tarihi yaklaşan ürünleri bay piyasa hediye olarak verir. Bu yüzden alım satım kararlarınızı önceden vererek bay piyasaya gitmelisiniz. Ed Soykata bir teknik analist olmasına rağmen modern kumarhaneden kurtulma yolunu seans kapanınca fiyatları kontrol etmekte ve planlarını(alış veriş listesini) bay piyasa başlamadan (markete gitmeden) hazırlamakta bulmuştur.

Yazılarımda fark ediyorsanız reel dünya ile borsanın aynı olduğunu vurgulamaya çalışıyorum. Nedense reel dünyada başarılı insanlar, reel dünyada başarı getiren yöntemlerini borsada uygulamak yerine kendilerini modern kumarhanede hissedip, farklı hareket ediyorlar. Borsada yeni yatırım yapanlara tavsiyem ise öncelikle az para ile başlamaları, zamanla bilgilerini arttırmaları, piyasanın işleyişini öğrenmeleri. Üzerine yatırımcı karakteri için gereken sabır, cesaret, duygu kontrolünü eklemeleridir. Zaman geçtikçe para, bilgi ve tecrübe (karakter) artar ve iyi bir borsa yatırımcısı olabilirsiniz…