Bardakçı: Lozan’ı değil de Montrö’yü tartışmış olsaydık…

İstanbul Boğazı'ndan geçen dev yük gemisinin dümeni kilitlenince Hekimbaşı Salih Efendi yalısına çarpmasıyla meydana gelen korkunç kaza gündemdeki yerini koruyor. Tarihçi-yazar Murat Bardakçı da bugünkü köşesinde kazayı farklı bir açıdan kaleme aldı.

İstanbul Boğazı’nın simgelerinden biri olan 85 milyon dolarlık tarihi Hekimbaşı Salih Efendi yalısına 225 metrelik dev yük gemisi çarptı. Binadan geriye kocaman bir enkaz kaldı. Feci kazanın yaşandığı günden bu yana birçok yazar ve tarihçi konuyla ilgili görüşlerini bildirdiler. Habertürk yazarı Murat Bardakçı da olayı farklı bir yönüyle bugünkü köşesine taşıdı.

İşte Bardakçı’nın yazısından bir bölüm: Lozan'ı değil de Montrö'yü tartışmış olsaydık güzelim yalı şimdi sapasağlamdı!

Malta bandıralı upuzun bir yük gemisi, önceki gün Boğaziçi'nin en eski ve en güzel yalılarından birine girdi ve güzelim binayı harabeye çevirdi.

Basınımızda olayların iyice araştırılmadan ve çalakalem yazılmasının artık âdet hâline geldiğine ve bu âdetin böylesine önemli bir hadisede bile bozulmadığına maalesef bu kaza vasıtasıyla bir daha şahit olduk: Yalıyı hâk ile yeksan eden gemiden bir yerde “tanker”, bir başka yerde “yük gemisi”, bir diğerinde “arpa yüklü gemi” ve hattâ her ne demekse “yük tankeri” diye bahsediliyordu.

Uzun seneler sonra bu kazayı araştırmak isteyenlerin “Yahu, yalıya giren gemi tanker mi idi, yük mü taşıyordu, yoksa bir hayalden mi ibaretti?” diye düşecekleri şaşkınlığı şimdiden görür gibiyim…

Ama olan oldu ve Boğaziçi'nin geçmişten kalabilmiş en zarif yalılarından biri enkaza döndü.

‘İKİNCİ MADDE' DERDİ

Kaza “Vitaspirit” isimli geminin dümeninin kilitlenmesi veya motorunun arıza yapması yüzünden meydana gelmiş olabilir fakat asıl derdin yenilenmesi ve elden geçirilmesi için ciddî çaba göstermediğimiz, tartışmadığımız, üzerinde de pek durmadığımız şimdi 82 yaşında olan Montrö Sözleşmesi'nden geldiği apaçık bellidir!

TÜRKİYE BOĞAZLARA HAKİM DEĞİL

Bilmeyenler için, bahsettiğim sözleşmenin ne olduğunu kısaca söyleyeyim: Montrö Sözleşmesi, Lozan görüşmelerinde halledilemeyen Boğazlar meselesini çözebilmek maksadıyla 1936'da İsviçre'nin Montreux komününde Bulgar, Fransız, İngiliz, Avustralyalı, Yunan, Japon, Romen, Sovyet, Yugoslav ve Türk delegelerinin katıldığı konferansta anlaşmaya varılması üzerine o senenin 20 Temmuz'unda imzalanmış 29 asıl, dört ek madde ve bir de protokolden ibaret bir metindir. Dünyanın bir kan ve ateş deryasına dönmek üzere olduğu, yani İkinci Savaşı'nın hemen öncesindeki günlerde imzalanması zamanın şartları bakımından ve bizim açımızdan ciddî bir başarıdır ama açık söylemek gerekirse, Türkiye, Montrö'ye göre Boğazlar'a tamamen hâkim değildir!

GEMİLER KISA BİR BEYANDA BULUNDUKTAN SONRA BOĞAZLARA GİREBİLİR

Sözleşmenin ikinci maddesine göre ticaret gemileri barış zamanlarında Boğazlar'dan yükleri ne olursa olsun gece veya gündüz serbestçe geçebilirler ve Türkiye bu gemileri kılavuz kaptan yahut çekici almaya zorlayamaz! Gemiler kısa bir beyanda bulunduktan sonra İstanbul ve Çanakkale Boğazları'na girebilir, yalıları yerle bir edebilir, hattâ 1978'de yaşanan Independenta hadisesinde olduğu gibi büyük facialar bile yaratabilirler ama Türkiye “Benim koyacağım kurallara uymadan, kılavuz almadan ve geminin idaresini kılavuz kaptana tamamen devretmeden Boğazlar'dan geçemezsiniz” diyemez! Yabancı savaş gemilerine sadece savaş zamanlarında bazı kısıtlamalar getirme hakkımız vardır, o kadar!..

İşte geminin çarptığı yalının içinden ilk görüntüler! Tarih gitti...