Asılan Patrik Gregoryüs’un mektubu!
Mahmut Nedim Paşa’nın sadrazamlıktan istifa ettiği gün idi ki, Patrikhaneye gitmiştim.
Sultan Aziz’in saltanatı sırasında, Rusya’nın İstanbul’da büyük elçi olarak bulundurduğu, Osmanlı devletinin başına bir çok sıkıntılar çıkartmak için vasıta olarak kullandığı General İgnatiyef, bu düşündürücü vesika hakkında hatıratında diyor ki;
“Mahmut Nedim Paşa’nın sadrazamlıktan istifa ettiği gün idi ki, Patrikhaneye gitmiştim. Patrik Vermanos, sohbetimiz esnasında, Sultan Mahmut zamanında Yunan istiklaline yardım sebebiyle asılan selefi Gregoryüs’un o zaman ki çarımız Aleksandır’a gönderdiği bir mektubun müsveddesini bana okudu. Bu tavsiyeler şunlardı;
“Türkleri maddeten ezmek ve yıkmak mümkün değildir. Çünkü Türk'ler, çok sabırlı ve dayanıklı insanlardır. Gayet mağrurdurlar ve izzet-i nefis sahibidirler.
Bu huyları, dinlerine bağlılıklarından ve kadere rıza göstermelerinden, ananelerinin kuvvetinden, padişahlarına, kumandanlarına, büyüklerine itaat duygularından gelmektedir.
Türk'ler zekidirler ve kendilerini müspet yolda yönetecek reislere sahip oldukları müddetçe de çalışkandırlar. Gayet kanaatkardırlar. Onların bütün meziyetleri, hatta kahramanlık ve yiğitlik duyguları da ananelerine olan bağlılıktan, ahlaklarının kuvvetinden gelmektedir.
Türk'ler de evvela itaat duygusunu kırmak ve manevi bağlarını parçalamak, dini metanetlerini zaafa uğratmak icap eder.
Bunun da en kısa yolu, milli geleneklerine ve manevi hayatlarına uymayan harici fikirler ve hareketlere onları alıştırmaktır.
Türk'ler, dış yardımı reddederler, haysiyet ve hisleri buna manidir. Velev ki, geçici bir zaman için görünür güç ve kudret verse de, Türk'leri dış yardıma alıştırmalıdır. Maneviyatları sarsıldığı gün, Türk'leri kendilerinden şeklen çok kuvvetli, kalabalık ve zahiren hakim kuvvetler önünde zafere götüren asıl kudretleri sarsılacak ve maddi vasıtaların üstünlüğü ile yıkmak mümkün olabilecektir.
Bu sebeple, Osmanlı Devleti'ni tasfiye için, sadece harp meydanındaki zaferler kafi değildir. Ve hatta sadece bu yolda yürümek Türk'lerin haysiyet ve vakarını tahrik edeceğinden, hakikatlere nüfuz edebilmelerine sebep olabilir. Yapılacak olan, Türk'lere bir şey hissettirmeden bünyelerindeki bu tahribi tamamlamaktır!"