Zentürk'ün belgesel projeleri

Gazeteci ve televizyoncu Ardan Zentürk, oğlunu da yanına alarak belgesel çekmeye soyunmuş. Halit Kakınç, yakın arkadaşının belgeselleştirmek istediği konuları adlı yazısında anlatmış...


Gazeteci ve televizyoncu dostum Ardan Zentürk ve oğlu Özgür, müthiş bir baba-oğul. Maddi destek bulurlarsa, belgeselini çekmek istedikleri öyle öyküleri var ki, olağanüstü. Siz de okuyun. Bu keyfi paylaşalım:

‘Herşey 19. Yüzyıl Amerikası’nda, Florida’daki Seminole Savaşları’nda görev alan Teğmen George H. Crosman’ın, develerin Osmanlı Ordusu’nda olduğu gibi, lojistik destek sınıfında görevlendirilmeleri fikri ile başladı.

Crosman’a göre, develer, çöl şartları altındaki Teksas, New Mexico, Kaliforniya ve Florida gibi eyaletlerde taşıma için o güne kadar kullanılan katır ve öküzlere göre daha dayanıklı hayvanlardı.

Crosman, Binbaşı Henry C. Wayne’i Washington’da bulup ikna edene kadar pek ciddiye alınmadı. Wayne, Missisipi Senatörü Jefferson Davis’i bilgilendirdi ve senatör sayesinde, 3 Mart 1855 tarihinde proje için Amerikan Kongresi’nden 30 bin Dolarlık bir karar çıkarttı.

3 Haziran 1855’te, Amerikan Ordusu’na ait Supply nakliyat gemisi, Teğmen David Dixon Porter komutasında ve proje sorumlusu Henry C. Wayne’in de katılımıyla demir aldı.

Tunus, Malta, Yunanistan ve Türkiye’yi ziyaret eden gemi, Osmanlı yönetiminin özel izniyle, Mısır’dan temin edilen 33 deve ve bakıcılarıyla birlikte Amerika’ya geri döndü.

Develere karşılıkmartini tüfekleri

ABD, o sıralarda, develerin imparatorluk sınırları dışına çıkartılmasını yasaklamış olan Osmanlı yönetimini, gelişmiş Martini tüfeklerinden vererek ikna edebilmişti. Böylelikle, Türkler’le Amerikalılar arasındaki ilk savunma amaçlı ilişkinin de adımı atılmış oluyordu.

Edward Fitzgerald Beale’nin Haziran 1857 tarihinde, El Paso ile Kolorado Nehri arasında kalan ve henüz keşfedilmemiş olan topraklara, 25 deve, 44 asker, 2 deve bakıcısı ile gerçekleştirdiği başarılı keşif gezisi, ABD’nin güney eyaletlerinde bugün bile anlatılıyor.

1857’de Beyazsaray’a başkan seçilen James Buchanan’ın yeni atadığı Savaş Bakanı John B. Floyd’un projeye sıcak bakmaması, develerle birlikte yaşamak istemeyen Amerikalı askerlerin şikayetleri, zamanla develeri gözden düşürdü. 1855 yılında kurulan Amerikan Ordusu Deve Birliği’nin kısa tarihi, böylece 1865 yılında noktalandı.

Develerin bir bölümü hayvanat bahçelerine, sirklere ve maden ocaklarına satıldı. Geri kalanı ise çölde doğal yaşamlarını sürdürdü.

Porter-Wayne ikilisi, 33 deveyle birlikte Yeni Dünya’ya ayak bastıklarında, yanlarında, develerin bakımından sorumlu iki de Osmanlı vardı: Bunlardan Hoca Ali (veya Hacı Ali) (Daha sonra bölge halkı tarafından Hi Jolly diye adlandırıldı) uzun yıllar, orduda, Philip Tedro adıyla görev yaptı. Hoca Ali, 1902 yılında Arizona’da öldü. Bölge halkı, Hoca Ali’ye duyulan saygının nişanesi olarak, Arizona Quartzsite bölgesindeki mezarına, üzerinde deve heykeli olan bir piramit mezar diktirdi.

Türk İlyas Bey’in oğlu Meksika’nın Atatürk’ü

Hoca Ali ile birlikte, Amerika’ya giden diğer şahıs da Rum kökenli Yorgo idi. Daha sonra George Allen adını alan ve yaşamının geri kalanını Los Angeles County’de geçiren Yorgo da 1906 yılında öldü.

Hoca Ali ve Yorgo’nun yanısıra, ABD’ye başka deve bakıcısı Osmanlı tebası insanlar da geldi. Bunlardan İlyas Bey, Amerikan Deve Birliği’nin lağvından sonra, Meksika’da Kızılderili bir kızla evlendi ve hayatını bu ülkede sürdürdü. Elias Plutarco Calles adını verdiği bir de oğlu oldu.

İyi eğitim gören Elias Plutarco Calles, 1924-28 arasında, halk tarafından Meksika’nın, ruhban sınıfından gelmeyen ilk devlet başkanı seçildi.

Babası nedeniyle, ülkesinde El Turco olarak adlandırılan Calles, tıpkı, aynı dönemde, Mustafa Kemal’in Anadolu’da yaptığı gibi, koyu katolik ülkesine laikliği getirdi. Meksika’nın çağdaş bir devlet anlayışına kavuşmasında tarihi önemi olan reformları gerçekleştirdi.

Sıkı durun, Camel sigaralarının üzerindeki deve amblemi de bu anıya saygı yüzünden kondu.

Amerikan Ordusu’na yardımda bulunduk. Meksika’ya da bizden biri devlet başkanı oldu. Eh, benden bu kadar. Bu hafta sonunu, sayemde başınız dik geçirin.


YAZI:Halit KAKINÇ