YTL sır gibi saklanıyor

Darphane'de madeni Yeni Türk Lirası tasarımını gerçekleştiren heykeltıraşlar: "Çevremizdeki herkes merak içinde. Konu komşu YTL'nin neye benzediğini soruyor ama söyleyemiyoruz. Onları 'Sürpriz olsun, merak etmeyin güzel olacak' diye geçiştiriyoruz"

YTL 2005'ten itibaren hayatımıza girecek. Merkez Bankası yeni banknotları, İstanbul'daki Darphane ise madeni paraları basacak. Piyasaya 1 lira, 50 kuruş, 25 kuruş, 10 kuruş, 5 kuruş ve 1 kuruş olmak üzere toplam
1 milyar 250 milyon adet madeni para sürülecek. YTL'nin neye benzediği devlet sırrı olarak kabul ediliyor ve görüntülenmesine izin verilmiyor. Darphane'deki madeni paraları basan 90 işçinin dışında kimse YTL'nin nasıl olduğunu, neye benzediğini bilmiyor. Bir de bilenler arasında tasarım ekibi de var elbette. YTL'nin madeni paralarının tasarımını yapan heykeltıraşlar Hakkı Bahaçavuşgil (80), Nesrin Ekşi (29) ve Nalan Yerlibucak'la (24) Türkiye'nin yeni parasını nasıl hazırlandığını konuştuk.

Kimse YTL'nin neye benzediğini bilmiyor. Çevrenizdeki insanlar da merak ediyordur.
Hakkı Baha Çavuşgil: Evet. Çevremizdeki herkes merak içinde. Konu komşu YTL'nin neye benzediğini soruyor ama söyleyemiyoruz. Onları "Sürpriz olsun, merak etmeyin güzel olacak" diye geçiştiriyoruz. Devletin sakladığı sırrı biz açıklayamayız.
Nesrin Ekşi: Benim de çevremdekiler merak içinde. Böyle bir kurumda çalışınca bunun gereği yapılmalı. Kurallara uygun davranmamız gerekiyor, onlara ayrıntı veremeyeceğimizi söylüyoruz.

"Yeni paralar nikel ve bronzdan, euro'ya da hiç benzemiyor"
Yakınlarınıza da mı söylemediniz?
Nalan Yerlibucak: Kesinlikle söylemiyoruz. YTL'nin neye benzediği bizim beyinlerimizde saklı. Piyasaya çıkıncaya kadar bizde saklı kalmaya devam edecek.

Ne diyorlar, ne tür sorular soruyorlar?
Nesrin E.: İnsanlar "YTL neye benziyor?", "Ne kadar büyüklükte?", "Diğerlerinden farklı mı?", "Eski kuruşlara benziyor mu?" diyorlar. Bir de Darphane'de çalıştığımızı duyanlar bizim para içinde yüzdüğümüzü, her yerden para aktığını düşünüyor. Böyle bir şey yok. Çalıştığımız yerde para görmüyoruz bile biz. Sadece tasarımlarını yapıyoruz.

Şimdi ben de neye benziyor şu YTL'nin madeni paraları diye sorsam herhalde sizden aynı cevabı alırım, öyle değil mi?
Nesrin E.: (Gülüyor) Evet. Kesinlikle aynı cevabı alırdınız.
Hakkı B.Ç.: Sadece şunu söyleyebilirim. Dedikleri gibi YTL, euro'ya hiç benzemiyor. YTL form, şekil ve yazı bakımından farklı. Nikel ve bronzdan oluşan paralar olacak.

İşinizi evinize götürdüğünüz oldu mu?
Nalan Y.: Elbette işi eve götürdüğümüz anlar çok oldu. Sadece evle de sınırlı değil, her yerde aklımdaydı. YTL ile ilgili aklıma bir şey geldiğinde not alıyor, bir yerlere çiziyordum.
Nesrin E.: Ben genelde sakin ortamlarda düşündüm. Aklınızdan silmeniz mümkün değil.
Unutmamak için aklıma gelen her şeyi o anda çiziyordum. Yanımda kağıt ve kalem mutlaka bulunuyordu. Çünkü yeni bir şey bir anda gelir, bir anda gider. Kendimizin anlayabileceği küçük karalamaları ertesi gün işyerine gittiğimizde hemen daha detaylı çizerdik.

"Projeyle yatıp kalktım, rüyalarımda bile eskiz çizdim"
Hakkı B. Ç.: YTL'ye ne kadar zaman verdiğimi bile hatırlamıyorum ama bize bir konu verildiğinde o bizim beynimizin bir köşesindedir. Bu projeyle yatıp kalktım. Rüyalarımda bile eskiz çizdiğim oldu.

YTL için hazırladığınız diğer eskizleri ne yapıyorsunuz?
Nalan Y.: Hiçbir şeyi atmıyoruz. Hem güvenlik açısından hem de bize daha sonra esin kaynağı olması için kötü bir eskiz de olsa bunları saklıyoruz.

Yıllar geçecek ve iziniz bu paraların üzerinde duruyor olacak. Güzel bir duygu olsa gerek.
Nalan Y.: Evet. Nesrin ve ben çok genciz. Bir daha kolay kolay yaşayamayacağımız bir deneyim yaşadık YTL ile birlikte.
Hakkı B.Ç.: Bu benim ilk kuruş tecrübem değil. Daha önce birçok kuruşun tasarımını yaptım. Hangilerini yaptığımı bile hatırlamıyorum. Yine de bu yeni paralar çok daha farklı oldu.

Madeni paraların hazırlanış aşamalarını öğrenebilir miyiz?
Nesrin E.: Eskiz ve motif çalışmalarından sonra seçilenlerin modlajını (bir hamur topağınının oyulup ona elle veya aletle şekil verildikten sonraki hali) hazırlıyoruz. Yükseltilerini ayarladıktan sonra alçı aşamasına geçiyoruz. Alçı kısmında paranın üzerindeki bütün detaylar netleştirilir. Üzerindeki eziklikler temizlenir. Alçılar lazerle tarattırıldıktan sonra misli olarak küçültülüyor ve çiftli olarak kalıpları, kalıp atölyesinde hazırlanıyor. Burada ana kalıplar çıkarıldıktan sonra adetleri çoğaltılıyor. Daha sonra da seri üretime geçiliyor.

YTL'nin madeni paralarının tasarımını tamamladınız. Bu tür yoğun işlerden sonra ne yapıyorsunuz Darphane'de?
Nesrin E.: Burada sadece YTL için bulunmuyoruz. Sayısını bile unuttuğum hatıra paraları yapıyoruz. Elimizi köreltmemeye çalışıyoruz. Boş anlarımızda birbirimizin portrelerini yaparız. Objeleri çiziyoruz. Bizden kompozisyon istendiği zaman tıkanmamamız gerekiyor. Bazen uzun aralıklarla bizden kompozisyonlar isteniyor. Bu zaman zarfında kendimizi geliştirmemiz, korumamız gerek. Sanatçı kişiliğimizi diri tutmak zorundayız.

"İki yılda 100'ün üzerinde eskiz hazırladık"

Ne zamandan beri YTL'nin madeni paraları üzerinde çalışıyorsunuz?
Hakkı B. Ç.: İki yıllık bir çalışmanın ürünü diyebilirim. Ancak son altı ayda iş temposu çok arttı.
Nesrin E.: Saat 07.30'da Darphane'deki atölyede oluyorduk. Tasarım çalışmaları 17.30'a kadar sürüyordu. Yoğun bir tempoda çalıştık. Bir heykeltıraş için görsellik çok önemli. Esin kaynağınızın olması gerekiyor. Bunun için dış dünyada neler olup bittiğini bilmeniz, yurtiçi ve dışı seyahatler yapmanız gerekiyor. Bir işi tasarladığınızda, bu madeni para olabilir veya anı para olabilir, altına imzanızı atıyorsunuz. O, bir ömür boyu duracak. Gelecek nesillere aktarılacak. Onun için altyapısı iyi olan işlere imza atmak istiyoruz. Bozuk paralarla ilgili 100'e yakın eskiz çalışması yaptık. Bunları Ankara'ya gönderdik. Oradaki yetkililer de bunların altısını seçti.

Yeni cüzdanlar da hazır

YTL'ye geçişle birlikte artık cebimizden daha çok bozuk para sesi çıkacak. Eski günlerdeki gibi yanımızda bozuk para cüzdanları taşıyacağız. Deri üzerine çalışan firmalar harıl harıl bozuk para cüzdanları hazırlıyor. Bu cüzdanlar bozuk paralara ek olarak kağıt paralıkların ve kredi kartlarının konulabileceği şekilde tasarlandı.

KAYNAK:MİLLİYET