Türkiye, referandum şartıyla Meclis’te kabul edilen Anayasa değişikliğiyle, 1924’ten sonra yönetim sisteminde en köklü değişiklikleri hayata geçirip geçirmeme kararını verecek. Cumhurbaşkanı ve yeni TBMM’nin birlikte göreve başlayacağı ilk seçim, -öne alınmadığı takdirde- 3 Kasım 2019’da yapılacak. Meclis’in yeni sistemle ilgili tüm uyum yasalarını 6 ay içinde çıkarması gerekiyor. Yeni sistemin ayrıntıları maddeler halinde şöyle: 1.MADDE / Tarafsız yargı Anayasa’nın yargı yetkisiyle ilgili 9. maddesinde yer alan ‘yargının bağımsızlığı’ ilkesine ‘tarafsızlık’ ilkesi de ekleniyor. Bu konuda herhangi bir tartışma olmadığından bu madde, iki turda en fazla kabul oyu alan düzenleme oldu. 2.MADDE / 600 vekil 550 olan milletvekili sayısı 600’e çıkarılıyor. Görüşmeler sırasında CHP’den bazı sözcüler, bu düzenlemeyi teklifin parlamentodan daha rahat geçmesi için verilmiş bir ‘rüşvet’ olarak niteledi. AK Partili yöneticiler ise ‘bu sayının Avrupa Birliği standartlarına göre belirlendiğini, temsil oranını yaygınlaştıracağını’ savundu. 3.MADDE / 18’inde vekil 25 olan milletvekili seçilme yaşı 18’e indiriliyor. Milletvekili adaylık niteliklerinden ‘askerliğini yapmış olmak’ şartı çıkarılıyor ve ‘askerlikle ilişiği olmama’ ilkesi getiriliyor. Böylece henüz askerlik çağına gelmemiş gençler milletvekili seçilebilecek. Milletvekillerinin yasama çalışmalarına katılması anayasal hak olduğundan bu görev askerliğin ertelenmesi için gerekçe olacak. 20 yaşın üstünde olup askerliğini erteletenler de aday olabilecek. Bu durumdaki gençler seçildikleri yıllar boyunca askere alınmayacaklar. 4.MADDE / Yeniden 5 yıl 2007’de 5 yıldan 4 yıla indirilen milletvekilliği süresi yeniden 5 yıla çıkarıldı. Böylece yasama üyelerinin süresi cumhurbaşkanına eşitlendi. TBMM ve cumhurbaşkanı seçimi aynı gün yapılacak. Cumhurbaşkanı seçiminin birinci turunda yüzde 50,01 çoğunluk sağlanamazsa ikinci oylama sadece cumhurbaşkanı seçimi için yapılacak. Bu olasılıkta cumhurbaşkanı ile milletvekillerinin süreleri arasında iki haftalık bir fark oluşma riski bulunuyor. 5.MADDE / Denetim yetkisi daralıyor Meclis’in görev ve yetkileri yeniden düzenleniyor. En çok eleştiri alan düzenlemelerden biri burada karşımıza çıkıyor. Öncelikle, Parlamento’nun ‘Bakanlar Kurulu’nu ve bakanları denetleme yetkisi’ kaldırılıyor. Ayrıca Meclis, Bakanlar Kurulu’na ‘Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarma yetkisi’ vermesiyle ilgili yetkisini de kaybediyor. Bir başka anlatımla Bakanlar Kurulu’nun KHK çıkarması sistemi kalkıyor. Yeni düzende kanun gücünde kararname çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına geçiyor. Ancak genel ve özel af ilan etme yetkisi yine Parlamento’da tutuldu. Af için gerekli nitelikli çoğunluk sayısı yükseldi. 330 oy şartı 360’a çıktı. 6.MADDE / Gensoru yok Meclis’in denetim yollarından hükümet ve bakanlar hakkında gensoru verme ve bakanlara sözlü soru yöneltme mekanizmaları kaldırılıyor. Meclis soruşturması ise farklı bir yöntem ve yeni oranlarla ilerleyen maddelerde düzenlendi. Yeni sistemde artık hükümet tasarısı olmayacağından bakanların Meclis Genel Kurulu’na devam etmeleri ve görüşmelerde hükümeti temsilen en az bir bakanın bulunması gerekmeyecek. Milletvekilleri bakanlardan bilgi taleplerini sadece yazılı olarak gündeme getirebilecekler. TBMM içtüzüğünde bulunan ‘yazılı soruların 15 gün içinde cevaplanması’ kuralı Anayasa’ya taşınıyor. 7.MADDE / Partili, tarafsız cumhurbaşkanı ‘Partili cumhurbaşkanı’ sisteminin omurgasını bu madde oluşturuyor. Cumhurbaşkanının nitelikleri ve tarafsızlığını düzenleyen 101’inci maddeden ‘tarafsızlık’ ifadesi çıkarılıyor. (Ancak cumhurbaşkanının yemin metninde ‘tarafsızlık’ sözü kaldı) “Cumhurbaşkanı seçilenin partisi ile ilişiği kesilir” ilkesi kaldırılıyor. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin ise TBMM üyeliği sona erecek. Şu anda olduğu gibi 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları cumhurbaşkanı adayı gösterilebilecek. Cumhurbaşkanı aday gösterme şartları değişti. Siyasi parti gruplarının (en az 20 milletvekili) yanı sıra, son seçimde toplam oyları yüzde 5’i bulan partiler veya en az 100 bin seçmen ortak aday gösterebilecek. Bu adayın bir partinin genel başkanı veya üyesi olması şart değil. İlk turda yüzde 50’den 1 oy fazla alan aday seçilecek. Bu çoğunluk yakalanmazsa ikinci tur, izleyen ikinci pazar günü yapılacak. İkinci tura en çok oy almış iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday seçilecek. 8.MADDE / Kararnameyle yürütme Cumhurbaşkanı için ‘Devlet Başkanı’ sıfatı Anayasa’da açıkça yazılıyor. 1982 Anayasası’nın geçici maddesinde Kenan Evren için bu ifadenin kullanılmasından sonra ilk kez ‘devlet başkanı’ unvanı madde metni olarak anayasaya giriyor. Cumhurbaşkanının ‘devlet organlarının uyumlu çalışmasını gözetme’ işlevi, ‘temin eder’ ifadesiyle daha güçlü bir yetki haline getiriliyor. Bu madde ayrıca cumhurbaşkanı yardımcıları ve tüm üst kademe yöneticileri atama, kararname ve yönetmelik çıkarma yetkilerini düzenliyor. Cumhurbaşkanı, bakanlıkların yeniden yapılandırılması ve yürütmeyle ilgili konuları tek başına hazırlayacağı kararnameyle düzenleyebilecek. Cumhurbaşkanı kararnameleri; temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar alanlarını kapsamayacak. 9.MADDE / 400 Oy ile Yüce Divan Şu anda sadece ‘vatana ihanetten’ yargılanabilen cumhurbaşkanı için diğer suçlardan da yargılanma yolu açılıyor. Bunun için Meclis’te 301 imzayla soruşturma önergesi verilmesi, 360 oyla soruşturma açılmasına karar verilmesi ve 400 gizli oyla Yüce Divan’a gönderme kararı alınması gerekiyor. Yüce Divan, 3 ay normal süre ve 3 aylık uzatmayla en fazla 6 ayda yargılamayı tamamlayacak.