Türkiyenin TARİKAT HARİTASI
Abone olHangi tarikat, hangi kentte faaliyette? Hangisi siyasetle ilgili? İşte Türkiye'nin tarikat haritası...
İstanbul’da İsmailağa Camii’ndeki cinayet ve linç olayının
ardından tarikatlar yine tartışılmaya başladı. Çoğunlukla kapalı
bir ilişki ağı kuran ve içe dönük yaşayan tarikatlar, bunlardan
doğan cemaatler neredeyse tüm şehirlerde faaliyette. Kökleri çok
eskiye dayanan tarikatların çizgisinden geldiğini iddia eden birden
fazla cemaat var. Sık sık kendi içlerinde bölünüyor, aralarında
mücadele ediyorlar.
Çoğunlukla kurdukları vakıflar aracılığıyla hareket ediyorlar.
Kimileri de neredeyse holdingleşmiş durumda. Postluk bazen babadan
oğula, bazen kardeşlere geçiyor. Cemaatlerin bazılarının siyasetle
çok yakın bağları var, bazıları politikayla ilgilenmiyor. Ancak tüm
Türkiye’nin her bölgesinde günlük hayatı ve insan ilişkilerini
etkiliyorlar. Tarikatları, kurucularını, etkili oldukları
bölgeleri, yaklaşımlarını araştırdık, haritasını çıkardık.
İSTANBUL-KAYSERİ-DÜZCE-ANKARA
Kadiri Muhammediye
Kadiri tarikatı kökenli Muhammediye kolu İstanbul, Ankara, Kayseri
ve Düzce’de güçlü. Lideri Şeyh Seyyid lakabını kullanan Muhammed
Ustaoğlu. 1987’de imamlıktan emekliye ayrılan Ustaoğlu, İstanbul’da
yaşıyor. Kendisinden sonra yerine geçmesine kesin gözüyle bakılan
oğlu Muhittin Ustaoğlu da Diyanet İşleri’nde görevli, Düzce’de
imamlık yapıyor. Cemaatin Kayseri vekili Muammer E. Almanya vekili
Şükrü Oral. Muhammediye, tarikat şeceresini Kadiri tarikatının
kurucusu Abdülkadir Geylani’ye dayandırmakla birlikte kendisini
Nakşibendi ve Mevlevi geleneğinin parçası kabul ediyor. Zikir
törenlerinde zaman zaman yaklaşık bin kişiyi buluşturmayı
başarıyor.
KÜTAHYA
Halveti tarikatının Şabaniye Kolu
Şeyhlik postunda Mehmet Dumlu oturuyor. Türkiye’nin en aktif
Halveti tarikatı olarak biliniyor. Düzenli yaptıkları zikir
törenlerine kadın ve erkeğin bir arada katılmasıyla tanınıyorlar.
Kütahya merkezli cemaatin zikir törenlerine İstanbul’un yanı sıra,
Bursa, Uşak, Eskişehir, Ankara ve Afyon’dan da geniş katılımlar
oluyor.
ANKARA-VAN-Ş.URFA-İSTANBUL
Hizb-ut Tahrir
Grup kendisini "İdeolojisi İslam olan parti" olarak tanımlıyor.
Adlarını Hizb-ut Tahrir Türkiye sözcüsü Yılmaz Çelik’in İstanbul
Fatih Camii’ndeki basın açıklamasıyla duyurdular. Ankara ve
İstanbul’un yanı sıra Şanlıurfa ve Van’da da güçlü oldukları
biliniyor. Örgüt çalışmalarını Ankara merkezli Köklü Değişim adlı
dergi çevresinde sürdürüyor.
ANKARA- ANTALYA
Galibiler
Kadiri-Rufai tarikat geleneğinden gelen cemaatler arasında
tarikatlığını ilan eden tek kol. Şeyhleri Hacı Galip Hasan
Kuşçuoğlu. Zikirde şiş çekmeleriyle tanınıyorlar. Her perşembe
akşamı Ankara’nın Hüseyingazi semtindeki Tevhid Camii’nde
yaptıkları zikre yaklaşık 3 bin kişi katılıyor. Müritlerin çoğu
çevredeki sitelerin esnafı. Şeyh Kuşçuoğlu kendisini şöyle
tanımlıyor: "Mezhep olarak Hanefi; meşrep olarak Alevi; yol olarak
Kadiri-Rufai Galibiyiz." Faaliyetlerini, şeyhin adını taşıyan
eğitim vakfı kanalıyla sürdürüyor. Cemaat Antalya’da da
faaliyette.
ERZURUM
Nurcu Kırkıncı Hoca Grubu
Said Nursi’nin ölümünden bu yana Nurcular 10’dan fazla gruba
bölündü. En etkin grup Fethullah Gülen cemaati. Ancak, Nurcular
içinde bir isim var ki, Said Nursi’nin ölümünden bu yana
"talebeler" içindeki saygın önder konumunu hiç kaybetmiyor. Bu
isim, Nurcular arasında Kırkıncı Hoca olarak tanınan Mehmet
Kırkıncı. Said-i Nursi’nin, "Evlerinizi medrese yapın" çağrısına
uyup Erzurum Karanlık Kümbet Medresesi’ni kuran Kırkıncı, yaşamını
burada sürdürüyor. 12 Eylül darbesinden iki yıl sonra MGK Başkanı
Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’e mektup yazan Kırkıncı Hoca, "Dini
güçlendirmek, milleti güçlendirmektir" demiş, ima yoluyla da olsa
anayasa referandumunda cemaat desteğine karşılık, cemaate destek
arzusunu dile getirmişti. Bu tavrı nedeniyle Nurcular arasında
eleştirilse de, müridleri ve Gülen’i Nurcu yapan hocası olduğu
için, Gülen Cemaati taraftarları arasında özel bir otoriteye
sahip.
TRABZON
İcmalciler
Kadiri Tarikatı’nın İcmal Kolu’nun lideri Haydar Baş son dönemde
çalışmalarını Bağımsız Türkiye Partisi adıyla sürdürüyor. Parti, 3
Kasım 2002 seçimlerden büyük bir yenilgiyle çıktı. Ulusal
televizyon ve günlük bir gazetenin sahibi Haydar Baş’ın Türkiye’nin
en zengin cemaat liderleri arasında olduğu iddia ediliyor. Trabzon
ve çevresinde güçlü. Baş’ın ismi Trabzon’daki rahip cinayeti
sonrasındaki tartışmalarda geçmişti.
İSTANBUL-BURSA
Cerrahiler
Halveti tarikatına dayanıyor. Dergahları, İstanbul’da
Fatih-Karagümrük’teki Kethüda Canfeda Hatun Camii bitişiğinde.
Zikirlerinde, müzik ve ibadet dışında hiçbir şey konuşulmuyor.
Müritleri arasında çok sayıda tanımış ses sanatçısı bulunuyor.
Tarikatın Tophane’deki Kadiriler yokuşundaki Kadirhane’sinde
düzenlenen zikir törenleri neredeyse turistikleşmiş durumda.
Kadirhane’nin şeyhi Ahmet Misbah Erkmenkul. Celvetiye tarikatına
bağlı İsmail Hakkı Bursevi tarafından kurulan Hakkıye kolunun
müritleri ise en çok Bursa’da yaşıyor. Kurucularının adını taşıyan
bir vakıfları var.
İSTANBUL-ANKARA-ÇORUM-BOLU
Uşşakiler
Halveti Tarikatı’nın bir kolu Uşşakiye. Merkezi İstanbul Kasımpaşa.
Kurucusu Pir Hüsameddin’in türbesi de bu semtteki aynı isimli
camide. Tarikatı kamuoyuyla tanıştıran isim İbrahim İpek. Uzun
yıllar sessiz faaliyet gösteren tarikat onunla birlikte ün kazandı,
İpek Yolu adlı yeni bir cemaat oluştu. İpek’in 2000 yılında
ölümünün ardından posta 44 yaşındaki eski milli güreşçi Fatih
Nurullah oturdu. Nurullah tarikat nüfusunu artırmak için herkese
açık kutlamalar, piknikler düzenliyor; zikirleri tarikat üyesi
olmayanlara da açıyor. Tarikatın Kasımpaşa’daki merkezi her sene
Bolu’da ve Çorum’da düzenlediği "Devran" adlı zikir törenleriyle
tanınıyor. Bolu’daki son devrana 2 bin kişi katılmıştı.
ADIYAMAN-ANKARA-AFYON-SAKARYA-İSTANBUL
Menzilciler
Nakşibendi Tarikatı’nın Menzil Kolu adını Adıyaman’ın Menzil
köyünden alıyor. Cemaatin en ünlü ismi, uğradığı zehirli iğne
saldırısından bir süre sonra hayatını kaybeden Raşit Erol. Şeyh
postunda şimdi kardeşi Abdülbaki Erol oturuyor. Şeyh adaylarından
Fevzettin Erol ise şimdilik cemaatin Ankara ve Afyon örgütlenmesini
yönetiyor. Menzilcilerin Ankara çevresi "Semerkant Grubu" olarak da
adlandırılıyor. Fevzettin Erol, yılın bir bölümünü de Afyon’daki
merkezde geçiriyor. Cemaat ekonomik gücünü özellikle kendilerine
derviş adını veren müritlerin kurduğu şirketlerin belediyelerden
aldığı ihalelerle arttırıyor. Raşit Erol’un "İmanı kurtarmanın ve
pekiştirmenin kafi olduğu bir devir yaşıyoruz" anlayışıyla hareket
eden cemaatin Adıyaman Menzil ve Ankara merkezleri özellikle alkol
bağımlılığından kurtulmak isteyen kişilerin ilgi odağı.
SİİRT- ANKARA- İSTANBUL- ELAZIĞ
Tillocular
Kurucuları Sultan Memduh Hazretleri’nin türbesinin bulunduğu
Siirt’in Tillo beldesi manevi merkezleri. Süryanice "Yüksek Ruh"
anlamına gelen Tillo geleneği Kadiri Tarikatı’nın en güçlü
kollarından. Siyasete uzak durmaları nedeniyle İcmalcilerden,
Kadiri-Rufai geleneğinde faaliyet sürdürmesi nedeniyle de
Galibilerden ayrılıyor.
HATAY-GAZİANTEP-ŞANLIURFA-KİLİS-MARDİN-BATMAN
Hazneviler
Türkiye Kürtleri arasında en güçlü Nakşibendi cemaatlerinden biri.
Merkezi Suriye’de. Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin ve Batman
’da örgütlüler. Cemaatin şeyhi Muhammed Haznevi yılda en az bir kez
Türkiye’ye gelip, zikir törenlerini yönetirdi. Geçen yıl öldüğünde,
binlerce Türk müridinin cenaze töreni için Suriye’ye geçmek
istemesi haber bültenlerine konu olmuştu. Şeyhliği Muhammed
Haznevi’nin oğlu Muhammed Muta Haznevi üstlendi.
SAKARYA-DÜZCE-BURSA
Hakikatçılar
Hemen hemen tüm cemaatlere karşı yürüttüğü mücadeyle tanınan
Hakikatçılar’ın şeyhi Ömer Öngüt. Adapazarı’nda yaşıyan Öngüt,
Cemalettin Kaplan, Fethullah Gülen, Necmettin Erbakan,
Süleymancılar, İsmailağa Cemaati ve Diyanet’e yönelik ağır eleştiri
içeren kitaplarıyla tanınıyor. Sakarya başta olmak üzere Düzce,
Bursa ve Ankara’da önemli sayıda müride sahip. Tarikat, şeyhe
mutlak itaat ilkesiyle yaşıyor.
KAYSERİ
NakşibendiYahyalı Cemaati
Kayseri’de Gülen Cemaati’yle birlikte en güçlü dini grup.
Nakşibendi tarikatının Anadolu’daki en önemli kolları arasında.
Yahyalı Hacı Hasan Efendi’den alıyor adını. Şimdi şeyh postunda
oturan kişi Ramazan Dinç. Cemaat, Kayseri’deki sanayi gelişimine
paralel olarak hızla büyüdü. Müritleri arasında Kayseri’nin önde
gelen işadamları bulunuyor.
İSTANBUL
Işıkçılar
Seyit Abdülhalim Arvasi’ye bağlı Hüseyin Hilmi Işık’ın kurduğu
cemaat günümüzde İhlas Holding şemsiyesi altında büyüdü. Cemaatin
lideri Enver Ören’in rahatsızlığı ve İhlas Finans’a el konulması
cemaatin güç kaybetmesine neden oldu.
TÜRKİYE’NİN EN YAYGIN İKİ CEMAATİ
Gülen Cemaati ve Nurcular
Türkiye’nin tarikat ve cemaat haritasında Nurcular ağırlıklı yer
işgal ediyor. Tarikatın en ünlü ismi Fethullah Gülen’in etkinlik
alanı Türkiye’nin tüm illerini kuşatıp, tarikat okulları kanalıyla
Afrika’dan Uzakdoğu’ya uzanıyor. 1941 doğumlu Gülen, 1970’lerden
itibaren Nur hareketi içinde gözyaşı eşliğindeki vaazlarıyla kendi
yolunu çizdi. Akyazılılar ve Türkiye Öğretmen Vakfı gibi
kuruluşlarla başlayan örgütlenmesi bugün büyük bir ekonomik ve
siyasi güce dönüşmüş durumda. Cemaatin medyadan eğitime, finansa,
sağlık sektörüne kadar pek çok alanda yatırımı bulunuyor. Gülen
uzun süredir ABD’de yaşaması, olası vefatı sonrasında bu büyük
ekonomik gücün nasıl paylaşılacağı belli değil. Nur cemaatinin
içinde adı sık geçen diğer gruplar şunlar: Liderliğini Mehmet
Kutlular’ın yaptığı Yeni Asyacılar (İstanbul), liderleri İzzet
Yıldırım, Hizbullah tarafından kaçırılıp öldürülen Med-Zehra Vakfı
çevresi (Doğu-Güneydoğu Anadolu), Müslüm Gündüz liderliğindeki
Aczmendiler (Elazığ-İstanbul), Yeni Nesilciler, Yazıcılar
Süleymancılar
Cemaatin kurucusu Süleyman Hilmi Tunahan, soyunu Nakşibendi Şeyhi
Selahaddin İbni Seracettin ’e dayandırıyor. Zamanla bağımsız bir
yol izledi. Kurduğu Kuran kurslarından yetişen öğrenciler,
hocalarının mehdiliğine iman edip, Süleymancılar cemaatini
oluşturdu. Ege ve Akdeniz bölgelerinde güçlenen Süleymancılar
zamanla tüm yurda yayıldı. Faaliyetlerini "kurs ve okul
talebelerine Yardım Dernekleri" adı altında yürütüyor.
Hakikatçılar’ın şeyhi Ömer Öngüt, Süleymancılar’ı "Dinleri
Süleymancılık, imanları para, huyları gasp, meslekleri de
dilencilik olan bir cemaat" olarak adlandırıyor. Türkiye’nin her
ilinde en az bir Kuran kursuna sahip cemaatin, kurs ve öğrenci
yurtlarının toplam sayısının 1500’ü bulduğu söyleniyor. Tunahan ’ın
ölümünün ardından cemaat liderliğine Kemal Kaçar geçti. Onun vefatı
sonrasında ise cemaat her ne kadar reddedilse de iki kardeş Ahmet
Denizolgun ile Beyazıt Denizolgun arasında bölündü.
İSTANBUL-ANKARA
İskenderpaşa Cemaati
Geçmişi 1800’lü yıllara, Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi’ne uzanıyor.
Uzun süre, Gümüşhanevi tekkesi cemaate ismini verdi. Mehmet Zahit
Kotku şeyhlik postuna oturduktan sonra, görev yaptığı İskenderpaşa
Camii tarikata ismini verdi. Kotku’nun ölümünden sonra liderliğe
geçen damadı Prof. Esad Coşan da 2001 Şubat’ında Avustralya’da
trafik kazasında öldü. Post oğlu Nurettin Coşan’a kaldı. Esat
Coşan, tarikatı kurduğu vakıflar sayesinde büyüttü. Bunların en
etkini Hakyol Vakfı. Koşan, İlim Kültür ve Sanat Vakfı ile Sağlık
Vakfı’nı da kurarak örgütlenmeyi genişletti. "Hanım Dernekleri"yle
kadın örgütlenmesine yöneldi. Şu andaki lider Nurettin Coşan, dini
eğitiminin yanı sıra New York’ta işletme öğrenimi gördü. Babasının
isteğiyle 1996’da aile şirketi Server Holding’in yöneticiliğini
üstlendi. Ticari faaliyetleri ve seyahatleri nedeniyle liderlik
görevini yerine getiremediğini iddia eden bir grubun muhalefet
başlattığı ve tarikattan koptuğu söyleniyor. Siyasetin birçok
önemli ismi cemaatle gönül birliği içinde: Eski cumhurbaşkanı
Turgut Özal, başbakana Recep Tayyip Erdoğan, Korkut Özal, maliye
bakanı Kemal Unakıtan, bir dönem için dahi olsa Necmettin Erbakan.
İskenderpaşa Tarikatı’nın bir de siyasi partisi var: "Sağduyu
Partisi." Recep Tayyip Erdoğan’ın, 3 Kasım 2002 Seçimleri
sonrasındaki ilk cuma namazını Ankara’nın Dikmen semtindeki Mehmet
Zait Kotku Camii’nde kılması bu gönül bağının sembolik işareti
olarak değerlendiriliyor.
İZMİR-MANİSA-AYDIN
Melamiler
Melami Tarikatı’nın kamuoyu önüne çıkan en önemli ismi Ahmet
Arslan. Emekli astsubay Arslan, Şeyh Hasan Özlem’in 1996’da
ölümünün ardından posta oturdu. 66 yaşındaki Arslan, Manisa’nın
Salihli ilçesinde yaşıyor. Cemaatin Aydın, Adana, Uşak ve İzmir’de
mürit grupları bulunuyor. Tarikatın diğer önemli ismi Davud Yılmaz.
73 yaşında, İzmir’de yaşıyor ve küçük bir cemaati kontrol ediyor.
İstanbul’da da takipçileri var. "İbadet gizli, gösterişsiz olmalı"
yaklaşımını savunan Melamiler genellikle ev toplantılarında bir
araya geliyor.
İSTANBUL-KONYA-ANKARA
Erenköy Cemaati
Kökleri Kelami Dergahı’na ve şeyhi Erbilli Mehmet Esat’a dayanıyor.
Mehmet Esat, tekkeler kapatılınca Erbil’deki arazilerini satıp,
İstanbul’a yerleşti. Erenköy’de bir köşk aldı, cemaatin temellerini
attı. Menemen Ayaklanması’na karıştığı iddiasıyla gözaltındayken
rahatsızlanıp hayatını kaybetti. Erenköy Cemaati, Mehmet Esat’ın
halifesi Mahmud Sami Ramazanoğlu’nca kuruldu. Nakşibendi geleneği
içinde, esnaf ve işadamlarının kolu olarak biliniyor.
Ramazanoğlu’nun ardından cemaatin dini sorumluluğunu Musa Topbaş
üstlendi. Onun ölümüyle üç isim ön plana çıktı: Yeni Şafak’ın eski
başyazarı Ahmet Taşgetiren, Eymen Topbaş ve Konya’da yaşayan Tahir
Büyükkörükçü. Şeyh postuna Büyükkörükçü’nün oturduğu ileri
sürülüyor. Konya’da Erenköy Mahallesi’nde yaşayan Büyükkörükçü bir
dönem Milli Selamet Partisi milletvekilliği de yapmıştı. Erenköy
Cemaati’nin Ankara örgütlenmesini ise Muradiye Vakfı yürütüyor.
İSTANBUL
İsmailağa Cemaati
Kurucusu Ebuishak İsmail Efendi, 1723’te Fatih’te adını taşıyan
camiyi inşa ettirdi. Ölümünden sonra cemaati tarikat yoluna girdi.
Şeyh Batumlu Ali Haydar Efendi, 1960’da ölene kadar liderliği
yürüttü. Görevi İsmail Ağa Camii imamı Mahmut Ustaosmanoğlu
devraldı. Cemaat İstanbul’un merkezi Fatih’te, Türkiye’nin en
dikkat çeken İslami gettosunu oluşturdu. Sarık, şalvar ve cübbeli
giyimleriyle diğer Nakşibendi gruplarından ayrılıyorlar. İsmailağa
Cemaati, Ustaosmanoğlu’nun kökeni nedeniyle İslami gruplar içinde
"Oflular" olarak da tanınıyor. Cemaatin önde gelen bazı isimlerinin
Salih Mirzabeyoğlu liderliğindeki İBDA-C ile birlikte hareket
etmesi, grubun radikalleşme potansiyelinin bir kanıtı
gösteriliyor.
Okan KONURALP