Türk Lirası'nın yeni ismi belli oldu

Altı sıfır atılmış paranın ismi “Yeni Türk Lirası” olarak belirlendi. Yeni Türk Lirası’nın 2005 başında piyasaya çıkarılması için tüm hazırlıklarını tamamlayan Merkez Bankası, Yeni Türk Lirası’yla birlikte piyasaya bugünkü 50 milyon liraya denk gelecek şekilde 50 liralık ve 100 milyon liraya denk gelecek şekilde 100 bin liralık banknotlar çıkaracak. Madeni para basma yetkisini de Hazine’den isteyen Merkez Bankası, yuvarlamadan kaynaklanacak enflasyonu engellemek için en az bir yıl süreyle çift etiket sistemi uygulanmasını öngörüyor. Merkez Bankası yetkililerinin ANKA’ya verdiği bilgiye göre, Merkez Bankası’nda 1992 yılında başlayan paradan sıfır atma çalışmaları tamamlandı. Paradan altı sıfır atılması için bir yasa çıkarılması gerekiyor. Merkez Bankası Başkan yardımcılığı görevinden geçen ay emekli olan Aykut Ekzen’in başkanlığında yürütülen süreç sonunda hazırlanan “Yeni Türk Lirası Yasa Taslağı” bir yıl önce Başbakanlığa gönderildi. Maliye Bakanı Kemal Kemal Unakıtan’ın paradan sıfır atılmasını bugünlerde gündeme getirmesi ise Merkez Bankası’nın Hazine Müsteşarlığı ve başta Maliye Bakanlığı olmak üzere bir çok kuruluşun 2004 bütçesine, sıfır atma çalışmalarını yürütebilmeleri için ödenek konulmasını istenmesinden kaynaklandı. Kuruluşların, yeni paraya uyum amacıyla, muhasebe, vergi, bigisayar yazılımı, kırtasiye malzemelernin yenilenmesi gibi işlemler için ödenek almaları gerekiyor. Altı sıfır atılmasına yönelik olarak yürütülen tüm hazırlıklarını tamamlayan Merkez Bankası, uygulamaya geçilmesi için yıllık enflasyonun yüzde 10’un altına inmesini bekliyor. Enflasyon yüksekken paradan sıfır atmanın, doğru olmayacağını savunan Merkez Bankası, bu sene yüzde 20’ye inmesi beklenen enflasyonun gelecek yıl için yüzde 12 olarak hedefleneceği ve 2005’te tek haneli enflayon hedefleneceğini dikkate alarak altı sıfırı atılmış paranın 2005 başından itibaren dolaşıma çıkarılmasını planlıyor. Eğer bu yılın son aylarında ve 2004 yılında enflasonda beklenmedik bir patlama yaşanmaz ise altı sıfırı atılmış para 2005 yılı başında dolaşıma çıkarılacak. Paradan altı sıfır atıldıktan sonra 1 milyon lira 1 lira, 5 milyon lira 5 lira, 10 milyon lira 10 lira, 20 milyon lira 20 lira olacak. Türk Lirası’nın adı da adaptasyon süresi olarak değelendirilecek olan 2-3 yıllık bir süre için “Yeni Türk Lirası” olarak değişecek. Şu andaki 500 bin ve 250 bin liralık banknotlar kalkacak. Bu birimler metalik para olarak dolaşıma çıkacak. Bunlara ek olarak, bugünkü 50 milyon liraya denk gelecek şekilde Yeni 50 Türk Lirası ve Yeni 100 Türk Lirası çıkarılacak. Dolaşımda 6 küpür olacak. Yasa taslağında, adaptasyon için 2-3 yıllık bir süre öngörülüyor. Adaptasyon süresince banknotlar renk desen ve kağıt olarak bugünkülerle aynı olacak. Kolay tanınması açısından şimdiki banknotlar sadece sıfırı atılmış olarak basılacak. Merkez Bankası, başlangıçta yeni banknotlar çıkarmayı, “Türk halkının parayı rengine ve şekline bakarak ayırt etmesi” yüzünden sakıncalı gördü. 2-3 sene sürecek olan adaptasyon süresinin tamamlanmasından sonra Merkez Bankası, piyasaya kağıdı, baskısı, deseni tümüyle yenilenmiş yeni banknotlar çıkacak. Bu yeni banknotlarla birlikte paradaki “Yeni” sözcüğü atılacak ve isim tekrar “Türk Lirası” olarak kullanılacak. Merkez Bankası, sıfırı atılmış Yeni Türk Lirası banknotlarının örneklerini de bastı ve kalıplarını hazırladı. Merkez Bankası, başbakanlığa sunduğu yasa taslağıyla bozuk para basım yetkisinin de Hazine’den alınarak Merkez Bankası’na verilmesini istedi. Ancak Hazine bu isteme karşı çıkıyor. Merkez bankası yetkilileri, bozuk para dağıtım işini Hazine’nin tam olarak yapamadığını ve dağıtımda aksaklıklar yaşandığını savunuyor. Merkez Bankası bankalardan, piyasadan bozuk para toplayıp diğer bankalara dağıtıyor. Hazine’nin bozuk para basma yetkisini Merkez Bankası’na vermemesinin en önemli nedenini de bozuk para basılarak sağlanan senyoraj rantı (gelir) oluşturuyor. Bu arada, Yeni Türk Lirası’na geçişle birlikte şimdiki 500 bin liralıklar da 500 kuruş olarak yeniden basılacağı için Hazinenin, bu yolla elde ettiği senyoraj rantının artacağı belirtiliyor. Merkez Bankası yetkilileri, paradan sıfır atma çalışmaları kapsamında, parasından sıfır atılan ülkelerin deneyimlerinin yanı sıra buna benzer bir operasyon olan AB ülkelerinin kendi paralarından euroya geçişteki deneyimlerini inceledi. Özellikle Rusya, Bulgaristan, Yugoslavya gibi ülkelerin deneyimlerine ve AB ülkelerindeki gelişmelere bakıldı. Paradan sıfır atmanın ve euroya geçişin küsüratların yukarı doğru yuvarlanması nedeniyle enflasyona neden olabildiği gözleni. Bunun en belirgin örneğinin euroya geçişte Almanya’da yaşandığı belirtiliyor. Almanya’da yukarı doğru yuvarlamanın euroya geçen diğer ülkelere göre çok daha yüksek enflasyona neden oluğu belirlendi. Merkez Bankası, söz konusu yasa taslağıyla, yukarı doğru yuvalamaları kontrol edebilmek için euroya geçişte bazı AB ülkelerinde uygulandığı gibi en az bir yıl süreyle çift fiyat tarifesi ya da etiketi uygulanmasını öngörüyor. Sıfır atıldıtan sonra şu anda fiyatı 1 milyon 950 bin lira olan bir malın fiyatını, satıcılar 1 lira 950 kuruş yerine 2-2.5 liraya kadar yavarlıyorlar. Bu nedenle bir süre hem sıfırı atılmamış para hem de sıfırı atılmış paera cinsinden etiket ve fiyat tarifesi uygulanması öngörülüyor. Yeni Türk Lirası’na geçişte Merkez Bankası’nın yeni banknot basımı için artı bir maliyet üstlenmeyeceği belirtilmiyor. Yetkililer, zaten Merkez Bankası’nın eskiyen ve yıpranan banknotları değiştirmek için her yıl 600 milyon banknot bastığına dikkat çekiyorlar. Ancak, para birimindeki değişiklik nedeniyle kamuda ve özel sektörde kullanılan bir çok kırtasiye malzemesinin, bilgisayar programlarının değiştirilmesi gerekli bulunuyor. Bu arada Merkez Bankası’nın hazırladığı yatataslağında, vergi ve benzeri tüm yasalardaki para birimlerinin yeni paraya uyumunun sağlanabilmesi için de değişiklik yapılması öngörülüyor. Parasından sıfır atan ülkelerin bir bölümünün bu düzenlemeleri yüzlerce ayrı yasada ayrı ayrı yaptığı, bir bölümünün ise tek bir yasayla tüm yasaları değiştirdiği belirtiliyor. Merkez Bankası’da tüm yasalardaki değişikliğin tek bir yasayla yapılmasını önerdi.