Tsunami için erken uyarı şart

ODTÜ ve Gazi Üniversitesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Ayşen Ergin ve Doç.Dr. Can Balas, Türkiye’nin tüm kıyı şeridinde bir tsunami uyarı sistemi oluşturması gerektiğini savunuyor. Tsunami ilk oluştuğunda genellikle tek bir dalgadır ve derin denizlerde hissedilen bir büyüklükte değildir. Kıyıya doğru ilerlerken dört veya beş dalgaya bölünerek yayılırlar. En önde giden daha küçük dalga uyarıcı bir dalga olarak tanımlanır, ikinci ve üçüncü dalgalar ise etkisi güçlü olan daha büyük dalgalardır. TSUNAMİ 10 DAKİKADA ANLAŞILIR Tsunaminin habercileri deniz tabanındaki fay kırığı tipine ve uzaklığına bağlı olarak, kıyılarda deniz su düzeyinin düşmesi veya yükselmesidir. Tsunaminin ilk öncü dalgası, küçük bir dalga olup arkadan gelecek dev dalgaların uyarıcısı niteliğindedir. Kıyılarda tsunamiye bağlı su çekilmesi veya yükselmesi ancak tsunami oluşması ile mümkün. Türkiye kıyıları için, denizdeki deprem merkezinin uzaklığına bağlı olarak, tsunaminin neden olabileceği olağandışı biçimde denizin çekilme veya yükselme süresi 10-15 dakika mertebesindedir. Tsunaminin kütlesini zemin belirliyor GEL-GİT İLE KARIŞTIRILMAMALI Türkiye kıyılarında 6-7 Ocak 2005 tarihlerinde Saroz ve diğer bölgelerde gözlenen deniz su seviyesindeki düşmeler tsunami kaynaklı değildir. Bu değişim genelde bir çok astronomik ve oşinografik parametrelere bağlıdır. O tarihlerde deniz seviyesindeki değişiminin temel nedeni, yüksek basınç ile Güneş ve Ay’ın çekiminden oluşan gel-git etkisidir. Deniz seviyesindeki değişim, gel-git olaylarına bağlı olarak yaklaşık 28 günlük (ayın dünya etrafındaki dönme süresi) bir periyodik yapıya sahiptir. Kuzey ve güney yarımkürede, yeni ay ve dolunay evrelerinde, Güneş, Ay ve Dünya’nın aynı eksende çakışması nedeniyle, Güneş ve Ay’ın çekimlerinin birleşik etkileri denizlerdeki suları ekvator çevresine doğru çeker. Bu çekim, kuzey ve güney yarımkürede deniz suyu seviyesinin düşmesine neden olur. TÜRKİYE’DE GEL-GİT ETKİSİ Türkiye kıyılarında gel-git olayının neden olduğu deniz su seviyesinin değişimi 30-40 cm arasınadadır. Kıyı çizgisinin yatay düzlemde ne kadar yer değiştireceği, deniz tabanın eğimine bağlıdır. Az eğimli kıyılarda, kıyı çizgisinin denize doğru çekilmesi dik eğimli kıyılara göre daha fazladır. Örneğin, sığ bir sahilde bu daha kolaay hissedilir. Tsunami nedir? ULUSAL TSUNAMİ PROGRAMI Deprem kuşağında bulunan ülkemizde yapılacak bilimsel çalışmaların ışığında, ilköğretim düzeyinden itibaren tüm öğretim kurumlarında bilgilendirme çalışmalarına başlanmalıdır. Üniversiteler, ilgili kamu ve yerel kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ve sorumlu ulusal medyanın bütünleşik çalışması ile mümkündür. Tsunami bilgilendirmesi ve alınacak önlemler için bir ortak politika geliştirilmelidir. Bu çalışmalar, can kaybını çok büyük ölçüde önleyecektir. Erken uyarı sistemleri tüm sahil şeritlerinde yaygınlaştırılmalı. Buna örnek olarak, Japon Hachijyo Adası’nın 230 km doğusunda 19 Ocak 2005 günü (08:10 TSİ) 6.8 büyüklüğündeki depremin hemen ardından, Japon İzu Adaları zincirinde hoparlörlerle anons yapılarak halk kıyılardan uzaklaşmaları yönünde uyarılmıştı. TSUNAMİYE KARŞI İLK ÖNLEMLER Deprem olduğunda tsunami uyarısını beklemeden deniz kıyısından uzaklaşılması gerekiyor. Tsunami yalnızca depremin olduğu bölgede değil, depremin merkez üssünden yüzlerce kilometre uzaktaki kıyıları da vurabiliyor. Bu nedenle, örneğin olağandışı biçimde denizin çekilmesi veya yükselmesi durumunda da kıyıdan mümkün olduğu kadar uzağa ve yükseğe çıkılması gerekir. Tsunaminin etkisiyle yıkılabilecek deniz kenarındaki binalar terk edilmeli. Dalgaların kıyıdaki hareketini izleyenler, suların olağandışı çekilmesi sonucu kıyıda kalan balıkları yakalamaya çalışanlar ve özellikle çocuklar ayrı bir risk grubu oluşturur. Merak nedeniyle sahile inen bu kişiler dalgalar kıyıya vardığında kaçamaz ve denizde yakalanırlar. Sular olağanüstü nedenlerle çekildiğinde tsunami olasılığı akılda tutulmalı ve denize girilmemeli. Tsunami dalgaları birden fazla olabileceği için, ilk dalgadan sonra da tehlikenin geçtiği düşünülmemeli. Her an yeni bir dalganın kıyıya vurması doğal karşılanmalı. NTV-MSNBC