Süpermarketler, şehir dışına çıkıyor

Sanayi ve Ticaret Bakanı Ali Coşkun'un isteği üzerine yeniden ele alınan, ''Tüketim Maddeleri ve İhtiyaç Maddelerinin Satışı ile İştigal Eden Büyük Mağazaların Kurulmasının İzne Bağlanması Hakkındaki Kanun Tasarısı'' üzerinde çalışmalar son aşamaya geldi. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan tasarı taslağı, yakında ilgili kesimlerin görüşüne açılacak. Edinilen bilgiye göre, 1990'lı yıllardan itibaren sayıları hızla artmaya başlayan 400 metrekarenin üzerinde satış alanı olan ''süper, hiper, gros, mega'' marketlerin sayısı 2 bin 500'e yaklaşıyor. Bu sayının 2005'te 5 binlere ulaşacağı tahmin ediliyor. Bakanlık çalışmasında, 400 metrekarelik satış alanı olan bir mağazanın, bulunduğu yerleşim yerindeki 15-20 esnafın, 5 bin metrekarelik satış alanı olan bir mağazanın ise 300-500 civarında esnafın ticari faaliyetlerini olumsuz etkilediği kabul ediliyor. Bakanlık yetkilileri, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda da büyük mağazaların şehir dışında faaliyetinin sağlanmasının öngörüldüğü belirterek, bunun sağlanması için yasa konusunda çalışmalar yapıldığını söylediler. Yasa ile büyük mağazaların açılması açısından yerleşim yeri tanımı yeniden yapılıyor. Tasarıya göre, il ve ilçelerde sosyal ve ekonomik olarak gelişmesini tamamlamış yerleşim yeri merkezlerinde 5 bin metrekareden büyük mağazalar açılamayacak. Yeni oluşturulan uydu kentler, yeni yeleşim alanları gibi nüfus yoğunluğu bulunmayan mahaller, ekonomik ve sosyal doku oluşmamış yerler yerleşim merkezi dışı sayılacak. İZİN ZORUNLULUĞU Tasarıya göre, 400 metrekareden büyük satış alanı olan mağazaların kuruluşu, izne bağlanıyor. Bu amaçla, 400 metrekareden 2 bin 500 metrekareye kadar satış alanı olan mağazaların kuruluşu için illerde valilerin başkanlığında, belediye başkanı, Sanayi ve Ticaret il müdürü, mağazanın bulunduğu yerdeki sanayi ve ticaret odası temsilcisi, esnaf birlik veya oda temsilcilerinden oluşturulacak 7 kişilik kuruldan izin alınacak. Satış alanı 2 bin 500 metrekarenin üzerinde olan satış mağazaları için ise bakanlık merkezinde bakanlık müsteşarı başkanlığında, Bayındırlık ve İskan, Çevre, Sağlık, İçişleri bakanlıkları ve mağazanın açılacağı yerdeki belediyenin temsilcisinden oluşacak bir kurul izin verecek. İzin verilirken, mağazanın açıldığı yerdeki nüfus yoğunluğu, arz-talep yoğunluğu, ekonomik doku esnekliği, KOBİ sayısı, rekabet şartları, korunması gereken ticaret ve sanat kollarının varlığı, mağazanın şehir merkezi veya diğer mağazalara uzaklığı gibi kriterler dikkate alınacak. İzin alınmadan açılan mağazalara belediyeler hiç bir şekilde ruhsat vermeyecek. Mağazanın açılması için teşvik belgesi alınmışsa, bu izin alınmadan teşvik de uygulanmayacak. Taslak uyarınca, satış alanı 5 bin metrekarenin üzerinde olan mağazalar, kesinlikle yerleşim yeri içinde açılamayacak. Müşterilere rahat alışveriş olanağı sağlanması için, 400 metrekareden büyük mağazalara otopark zorunluluğu da getiriliyor. Yerleşim yerleri içinde kurulan 400 metrekareden 5 bin metrekareye kadar olan mağazalar satış alanının yarısı, yerleşim yerleri dışında açılabilecek olan 5 bin metrekarenin üzerindeki mağazalar ise satış alanı kadar otopark açacak. TEDARİKÇİLERE KORUMA Diğer pazarlama noktalarının kapanması nedeniyle, büyük mağazaların hakim durumunu kötüye kullanarak sattıkları ürünün bedelini çok geç ödemesi yönündeki şikayetler üzerine de bu mağazalara mal tedarik edenlere yönelik koruma getirildi. Tasarıya göre, taze et, süt ve bunlardan üretilen ürünlerde teslim tarihinden itibaren 20 gün içinde, diğer gıda tüketim mallarında teslim tarihinden itibaren 30 gün içinde, diğer sektörlerde başka şekilde bir ödeme anlaşması yoksa teslim tarihinden itibaren 2 ay içinde mal bedeli tedarikçiye ödenecek. Aksi takdirde, ödemelerdeki gecikme nedeniyle, mağaza alanının metrekaresine göre, metrekare başına 5 milyon liradan başlayan cezalar verilecek. Bu tutar, TÜFE'ye endeksli olarak her yıl artırılacak. Açık oto pazarları, belediyeler tarafından açılan semt pazarları, eczaneler ve fabrika satış mağazaları yasanın kapsamı dışında tutuldu. Yasa tasarısı, ilk hazırlandığı dönemde, tüketicilerden ve büyük mağazalardan büyük tepki gelmişti. Tüketiciler ile büyük mağazaların çıkarlarının çakışması nedeniyle yasanın çıkmasını zor olduğu da belirtiliyor. Yasa hazırlıkları sırasında hukukçulardan görüş alınırken, bazı hukukçuların, ''teşebbüs hürriyetini engelleyici yönü nedeniyle düzenlemelerin Anayasa ve hukuka aykırı olduğu'' yönünde görüş bildirdiği, bazılarının da ''küçük girişimcilerin korunması ve bazı büyük girişimcilerin piyasa hakimiyetini kendi menfaatleri doğrultusunda kullanmasını önlemek ve rekabeti sağlamak açısından düzenlemelerin Anayasa'ya uygun olduğu'' yönünde görüş beyan ettiği kaydediliyor.