Seçim kanunu teklifiyle elini güçlendirecek tek partiyi siyaset bilimci Prof. Ahmet Demirel açıkladı

AK Parti ve MHP’nin uzun süredir üzerinde çalıştığı seçim kanunu teklifi Meclis’e geldi. Yasadaki asıl kritik değişiklik barajı yüzde 7’ye çekmesi değil, ittifakların toplam oyundan hareketle milletvekili çıkarabilmeyi ortadan kaldırması.

Peki bu değişiklik iktidarı ve muhalefeti nasıl etkiler? Seçimde adalet bakımından ne getirir, ne götürür?

Türkiye’de seçim sistemleri üzerine pek çok araştırması olan siyaset bilimci Prof. Dr. Ahmet Demirel’i arayan Habertürk yazarı Kübra Par, merak edilen soruları sordu ve aldığı cevapları köşesine taşıdı.

"Sağda birliktelik İYİ Parti çatısı altında gerçekleşebilir"
Demirel'in açıklamalarından yola çıkan Par, çıkardığı sonuçları yazısında paylaştı. Par, "Gelecek, Deva, Saadet ve Demokrat Parti tabanları CHP’ye uzak olduğu için İYİ Parti ile pazarlık yapmak isteyebilir. Bugüne kadar ‘üçüncü ittifak’ diye tartışılan büyük sağ birliktelik İYİ Parti çatısı altında gerçekleşebilir. Yani yeni yasa ile İYİ Parti’nin eli siyaseten çok güçlenebilir." ifadelerine yer verdi.

-Türkiye’de geçmişte uygulanan seçim sistemlerine kıyasla bu değişiklik nasıl bir fark getirecek?
Yepyeni radikal bir sistem değişikliği değil bu ama önemli farklılıklar yaratacak.En önemli nokta 2018’de getirilen ittifak sisteminin avantajlarını tamamen ortadan kaldırıyor olması. İttifakların artık hiçbir manası kalmıyor.

2018’de getirilen sistemde alınan oylara ittifaklara göre bakılıyordu. Yani Cumhur İttifakı’nı oluşturan AK Parti ve MHP’nin oyları ne kadar, Millet İttifakı’nı oluşturan CHP, İYİ Parti ve Saadet Partisi’nin oyları ne kadar diye hesaplanıyordu. Milletvekili sayıları ittifakın toplam oyu üzerinden dağıtılıyordu.

Şimdi ittifakın toplam oyu uygulaması ortadan kalkıyor. Milletvekilleri artık bir partinin seçim bölgesinde tek başına aldığı oy oranına göre belirlenecek.

Örneğin A partisinin 100, B partisinin 50, C partisinin 70 oyu varsa ve A ve B ittifak yapıyorsa onların toplam oyu 150 olduğu için B partisi az oy almasına rağmen milletvekili çıkarabiliyordu. Artık bu mümkün olmayacak. Kısacası her koyun kendi bacağından asılacak.

İttifak kurmanın bundan böyle tek bir faydası var; o da küçük partilerin yüzde 7 barajına takılmaması. İttifak halinde yüzde 7 üzerinde oy alınmışsa hepsi barajı aşmış sayılacak. Bu açıdan bakıldığında büyük partiler için ittifak kurmanın çok bir faydası yok. Küçük partiler için de yegâne faydası baraj engelini ortadan kaldırması.

İttifak sistemi olmadığı dönemde (2018 öncesinde) küçük partilerin milletvekili çıkarabilmesi için oylarının belli bölgelerde yoğunlaşması gerekiyordu. Örneğin BBP’nin oyları Sivas’ta yoğunlaştığı için oradan bir vekil çıkarabiliyor. Veya Saadet Partisi Konya’da güçlü. Fakat bunun gibi örnekler çok az.

Deva Partisi veya Gelecek Partisi ülke genelinde yüzde 4 oy alsa bile, her yerde homojen oranda oy alırsa hiç vekil çıkaramayacak. Küçük partiler tamamen devre dışı kalacak.

"Küçük partiler büyük partiler için yük olacak"
-Bunu aşmalarının tek yolu büyük partilerin listelerinden aday olmaları mı?

Ama Deva Partisi “Ey seçmenim ben seçime girmiyorum, siz benim yerime CHP’ye oy verin” derse, bunun karşılığında da belli sayıda vekil isterse o zaman Deva’nın oy oranı CHP’ye toplamda eklenerek Türkiye geneli oyunu artırabilir. Mesela CHP’nin ülke geneli oyu yüzde 25’ten yüzde 28’e çıkabilir.

-Peki Deva, Gelecek, Saadet ve Demokrat Parti toplanıp tek bir partide birleşseler bu avantajlarına olur mu?
Hayır. Aldıkları toplam oy ülke barajını aşsa bile dağınık olursa hiçbir yerde milletvekili çıkaramayabilirler. Veya çok az çıkarabilirler. Siz ne kadar bir araya gelseniz de alacağınız oy belli bir bölgede diyelim ki 10 bin. Ama büyük parti 100 bin oy aldıysa, D’hondt sisteminde bir tane bile fazlalık sağlayamıyor.

Büyük partiler ile pazarlık yapmaları daha doğru olur. Tabii bu işler siyaseten çok zordur. Gelecek, Deva, Saadet gibi partilerin seçmeninin gidip 6 oka yani CHP’ye mühür basması zordur. Ama İYİ Parti’ye oy verebilirler. Birleşmek yerine İYİ Parti çatısı altında toplanma ihtimalleri daha güçlü.

-Peki bu değişiklik AK Parti ve MHP’yi nasıl etkileyecek?
Eğer kamuoyu araştırmaları doğruysa MHP’nin oylarında son dönemde düşüş var. Bunu doğru varsayarsak MHP’nin milletvekili sayısı azalabilir. MHP’nin AK Parti ile ittifak yapması sayesinde çıkardığı milletvekilleri vardı. Şimdi tamamen kendi oylarının belli bölgelerde toplanması gerekecek. MHP’ye faydadan çok zarar getirir. MHP bu sistemi nasıl kabul etti ben de merak ediyorum. Belki de MHP kimi yerlerde AK Parti listelerinden girmeyi düşünüyor olabilir.

"HDP kapatılmazsa yeni sistem onları etkilemez"
-Güneydoğu’da etkisi ne olur?
HDP’yi hiç etkilemez. HDP’nin Doğu’da, Güneydoğu’da alacağı oy zaten bellidir, onu alıp çıkarırlar. İstanbul gibi çok büyük yerlerde de çıkarırlar. Bu sistemin HDP’ye bir zararı ya da faydası olmaz.

-HDP kapatılırsa?
HDP kapatılırsa ve buna eşlik eden milletvekillerine, yöneticilere yönelik yasaklar da gelirse, o zaman işler değişir. Yeni teklifte, partilerin Meclis’te grup kurarak seçime girme hakkı ellerinden alındı. Partilerin seçime girebilmek için 6 ay önce en az 41 ilde örgütlenmeyi tamamlamaları gerekecek. 

- Bağımsız aday çıkarmalarının önünde bir engel yok değil mi?
Tabii ki yok. HDP kapatılırsa ve seçime girebilecekleri yedekte bir parti yoksa, belki bağımsızlarla girebilirler. Tabii bağımsızlarla seçime girmek her zaman partiyle girmeye göre dezavantajlı bir şey.

-Soru: Neden dezavantajlı?
D’hondt sisteminde partilerin oyu bire, ikiye, üçe, dörde şeklinde bölünüp hangi partide hangi büyük sayılar varsa ona bakılıyor. Parti olarak girdiğiniz zaman, bu oy toplu sayılıyor. X ilinde Y partisinin aldığı toplam oy deniyor. Ama siz diyelim ki X ilinde 5 tane bağımsız koydunuz, o 5 bağımsızın toplamı ‘bağımsızlar toplamı’ diye sayılmıyor. Toplam olarak alsak muhtemelen daha çok çıkacak. Yani 1 bağımsız koyuyorsunuz, 2-3 milletvekili çıkaracak kadar fark atıyor ama bağımsızı ikiye, üçe bölemediğiniz için o 1 tane bağımsız olarak çıkıyor. Kalanı da oradaki ikinci, üçüncü partiye gidiyor. Bu nedenle HDP kapatılırsa bağımsız adaylarla seçime girse bile milletvekili sayısı azalacaktır.

-Bu arada muhalefet güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçmek istiyor ama yeni seçim yasası 360’ı yakalamalarını da zorlaştıracak mı?
Evet, esas itibarıyla Anayasa’yı değiştirmeyi zorlaştıracak. Ama öteki taraftan Millet İttifakı ya da Cumhur İttifakı diye ittifaklar yine Cumhurbaşkanı’nı seçecek. Sonuçta bir taraftan MHP ve AKP, öteki taraftan CHP ve İYİ Parti, Gelecek, Deva, Saadet. Dolayısıyla temsil açısından parlamentoda eskiden çok farklı bir değişikliğe yol açmaz. Tabii asıl belirleyici olanın Cumhurbaşkanlığı seçimi olduğunu unutmayalım.

Gelen sistemi birkaç kelimeyle özetleyecek olursak; ittifak denilen meseleyi ortadan kaldırıyor, parlamento seçimlerinde ittifakın hiçbir işlevi kalmıyor. Havuz ortadan kalkıyor, her parti kendi gücüyle milletvekili çıkarabiliyor. Küçük partilerin de elini zayıflatıyor; oylar ortak bir havuzda toplanmadığı için küçük partiler, “Bana milletvekili ayarla, benim partimin oyu senin partinle ittifak içinde toplam sayılacak. Dolayısıyla sen daha fazla milletvekili çıkaracaksın” diyemeyecek.

-Benim gördüğüm kadarıyla bunun siyasal sonucu ciddi manada muhalefette İYİ Parti’yi güçlendirmesi olur, değil mi?
Güçlendirebilir. Eğer DEVA, Saadet, Gelecek İYİ Parti’ye yönelirlerse ve öyle bir anlaşma yaparlarsa İYİ Parti’nin eli güçlenebilir. Bu da zor ama belki de anlaşırlar.