Seçim barajı kalkıyor peki yerine ne geliyor?
Abone olSeçim sistemi ve seçim barajı tartışması yeniden hız kazanırken hangi sistem ne getirir, avantajları ve sakıncaları nelerdir? Dar bölge, daraltılmış bölge sistemleri ne demektir?
Demokratikleşme Paketi'nin açıklandığı gün Başbakan
Erdoğan "tartışmaya açıyoruz" dedi, mevcut seçim sistemi, dar bölge
sistemi ya da daraltılmış bölge sistemiyle ilgili önerileri
beklediklerini açıkladı. El Cezire Türk'ten Sibel Demirci Erdem,
siyaset gündeminin odağındaki dar bölge ve daraltılmış bölge
sistemlerini araştırdı.
SEÇİM BARAJI İÇİN 3
SEÇENEK
Bu önerilerden ilki mevcut yüzde 10 barajının devam etmesiydi.
İkinci öneri, seçim barajının yüzde 5'e çekilip, 5'li gruplandırma
ile daraltılmış bölge seçim sistemine geçilmesi, üçüncü öneri ise
ülke barajını tamamen kaldırarak dar bölge seçim sisteminin
uygulanmasıydı.
Erdoğan kısa süre sonra, muhalefetin önerilerine yanıt vermediğini
belirterek, AK Parti’nin kendi teklifini getireceğini açıkladı. 30
Mart’taki yerel seçimlerden sonra AK Parti'nin bu teklifi yeniden
gündeme geldi. Hükümet, bununla ilgili çalışma yaptığını
açıkladı.
2015 SEÇİMLERİNE YETİŞECEK
Mİ?
Ancak Anayasa gereği seçim sistemi ile ilgili değişiklikler,
yasalaşsa bile, seçimlere bir yıldan daha az zaman kalması
durumunda uygulanamıyor. Bu durumda da 2015 Haziran Genel
Seçimleri’ne mevcut sistemden farklı bir seçim sistemiyle
gidebilmek için vakit de daralmış durumda.
DAR BÖLGE SİSTEMİ
Dar bölge seçim sisteminde, her seçim bölgesi bir tane milletvekili
çıkarıyor. "Tek isimli basit çoğunluk sistemi" olarak da biliniyor.
Milletvekili sayısı kadar seçim bölgesi (çevresi) oluşturuluyor. Bu
sistemin benimsenmesi durumunda, millietvekili sayısının da 550
olarak kalması halinde 81 il 550 seçim bölgesine ayrılacak.
TEK PARTİ HÜKÜMETLERİNE
YARIYOR
Bu sistem tek parti hükümetlerinin kurulmasına olanak sağlıyor. Çok
parçalı bir siyasi yapının Meclis’e yansımasının önüne
geçiliyor.
Seçmen, partiden çok adaya göre oy kullanıyor. Bu da dar bölgedeki
seçimlerde etnik, mezhepsel köken ve ekonomik güç gibi etkenlerin
vurgulanmasına neden olabiliyor. Seçmen ile milletvekili arasındaki
bağ güçleniyor.
Bununla birlikte, en çok oyu alan aday milletvekili
seçileceği için diğer partilere verilmiş oylar boşa gidiyor ve
partiler aldıkları oy oranında mecliste temsil edilmiyor. Büyük
partiler, aldıkları oy oranından daha fazla milletvekiliyle temsil
edilebiliyor. Küçük partilerin mecliste adil bir bir biçimde
temsiline imkan tanınmıyor.
EN İYİ ÖRNEK
İNGİLTERE
Bu sistemi uygulayan en bilinen örnek İngiltere. Ayrıca, ABD ve
Kanada’da uygulanıyor. Buna göre bu ülkelerdeki seçim bölgelerinde
yapılan tek turlu oylama sonucunda en çok oyu alan partinin adayı
seçimi kazanmış oluyor. Ülke barajı uygulaması yok. Fransa’da da
dar bölge sistemi uygulanıyor. Ancak seçimler iki turlu
yapılıyor.
DARALTILMIŞ SİSTEM
Daraltılmış sistem, dar bölge sisteminin bir türevi. Ancak bu
sistemde her seçim bölgesinden bir milletvekili yerine birkaç
milletvekili çıkabiliyor. Ancak bu sayının bir tanımı yok, bazı
uygulamalarda iki, bazı uygulamalarda daha fazla olabiliyor.
Şu anda Türkiye’de en fazla milletvekili çıkartan seçim bölgesi
İstanbul 1. Bölge. Bu bölgeden 31 milletvekili çıkartılıyor.
Daratılmış bölge sisteminde bu kadar büyük seçim bölgeleri olmuyor,
hem seçim bölgeleri hem milletvekili sayısı azalıyor. Küçük illerde
de birleştirilerek yeni seçim bölgeleri oluşturuluyor.
Bu sistem, tıpkı dar seçim bölgesi gibi tek parti hükümetlerinin
kurulmasını sağlıyor. Seçmenle milletvekili arasındakı bağı
güçlendiriyor. Büyük ve güçlü partilere avantaj sağliyor. Ancak
seçim çevresi barajı konulmasa bile her bir seçim çevresinde
kendiliğinden fiili bir baraj oluşuyor. Örneğin üç
milletvekili seçen bir bölgede oyların üçte birinden az alan parti
temsilci çıkartamiyor. Bu da partiler arasında temsil
adaletsizliğine yol açabiliyor ve küçük partilerin mecliste temsil
edilmesi olasılığını düşürüyor.
ERGUN ÖZBUDUN: DAR BÖLGE ADİL
DEĞİL
Anayasa Profesörü Ergun Özbudun 'Dar bölge'nin demokratik bir
sistem olduğunu ancak adil olmadığını savundu. Özbudun sistemin
Türkiye için uygun olmadığını söyledi:
"En büyük sakıncalarından biri, o bölgede nüfuzlu olan cemaat,
tarikat, ağalık gibi sistemlerin etkisine açık olmasıdır. Ayrıca
böyle bir sistemle seçilenler, ulusal sorunlar yerine, yerel
sorunlara daha ağırlık verebilirler."
Özbudun, "daraltılmış bölge" sisteminin de büyük partilerin
avantajına olduğunu söyledi.
"Daraltılmış bölgede, seçim sistemi icabı baraj olur. Diyelim ki,
bir bölgede beş milletvekili çıkartılacak, oyların yüzde beşinden
az olanlar baraja takılırlar. Daraltılmış bölge sistemi uygulansa
ne olur, gibi çalışmaların gösterdiği durum, bu sistemden en çok
MHP’nin zarar göreceği. Daraltılmış bölgede, bölge daraldıkça büyük
partiler avantaj sağlar, bu sistem en çok AKP’nin avantajına
olacakmış gibi duruyor.
MEVCUT SEÇİM SİSTEMİ
Türkiye'de 1982 Anayasası'nın yürürlüğe girmesiyle birlikte nisbi
temsil ve yüzde 10 ülke barajı uygulamasına geçildi. Bu sisteme
göre seçimlerde ülke genelinde geçerli oyların yüzde 10'unu
geçemeyen partiler milletvekili çıkaramıyor. Nisbi temsil sistemi,
milletvekilliklerinin, partilerinin aldığı oy oranına göre
paylaştırılmasını içeriyor.
AVRUPA'DA EN YÜKSEK BARAJ YÜZDE
5
Yönetimde istikrar amacıyla ülkeler değişik oranlarda seçim barajı
uyguluyor. Ancak en yüksek baraj Türkiye’de. Avrupa ülkelerinde
seçim barajı en düşüğü yüzde 0,67 ile Hollanda'da olmak üzere en
fazla yüzde 5 oranında uygulanıyor.
ERDOĞAN NE DEMİŞTİ?
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Ankara'da cuma namazı çıkışında
partisinin seçim sisteminin değiştirilmesiyle ilgili çalışma yapıp
yapmadığı sorularını yanıtladı. Erdoğan geçmişte hem dar bölge
seçim sistemini hem de daraltılmış bölge sistemini önerdiklerini
hatırlattı:
"Dar bölge daha önce zaten barajlar konusunda muhalefetin
düşüncelerine karşı bizim iki önemli teklifimizden bir tanesiydi.
Birisi daraltılmış bölge sistemi, yüzde 5 baraj. Bir de barajı
tamamen kaldırıp 550 bölgenin her birinden birer milletvekili
çıkarılması olayıydı. Şu an bizim gündemimizdedir. Muhalefet
barajlar azaltılsın diyor, şu anda çalışmayı yaptırıyorum, biz dar
bölge sistemini getirebiliriz. Bununla ilgili simülasyonları
yaptırıyoruz."