Rusya Ukrayna savaşıyla iyot satışları patlama yaptı: Nükleer korkusu

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ile birlikte 'yükselen' nükleer sesleri ABD'de tüketicileri iyot tabletlerine yöneltti. Çernobil hafızasında olan Türkiye'de benzer bir durum görülmezken, tabletleri satın almak isteyenler hangi dürtü ile hareket ediyor?

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, dünyada uzun yıllar sonra ‘nükleer’ sözcüğünün bu kadar sık kullanılmasına neden oldu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in stratejik nükleer gücü alarm seviyesine geçirmesi de dikkat çekti. Rusya’nın Zaparojya Nükleer Santralı’nı bombalaması ise akla Çernobil faciasını getirdi.

Pek çok ülke konuyu anlamaya çalıştı ve uzmanlar bir sızıntı riski olmadığını açıkladı. Bazı ülkelerde ise nükleer maddelere karşı insan bünyesinde geçici koruma sağlayan potasyum iyodür kapsüllerine ilgi oldukça fazla. Potasyum iyodür maddesi, medikal olarak insan metabolizmasını kontrol eden tiroit bezlerini, radyoaktif iyodüre (iyot -131) karşı koruması ile biliniyor. Ancak bu madde, diğer radyoaktif maddelere karşı çok az koruma sağlıyor. 

Amerika Birleşik Devletleri’nde e-ticaret istatistikleri tutan Hellium 10'dan elde edilen bilgilere göre bir satıcının geçen ay Amazon üzerinden 17 bin 231 kutu potasyum iyodür sattığı belirlendi. Aynı satıcı 2021 yılında bu üründen 18 bin 143 kutu satmıştı. Bu satıcı işgalin başladığı 24 Şubat 2022 tarihinden bu yana 400 bin dolardan fazla para kazandı. Savaş başladığında 60 kapsül içeren bir kutu potasyum iyodür, 15,49 dolardan satılıyordu, ürün tükenmeden önce fiyatı 23,49 dolara çıkmıştı.

Amazon'da satışta olan biri hariç sekiz ürünün savaş başladığından beri fiyatlarında yüzde 23 ile yüzde 89 arasında artış olduğu gözlendi. Peki insanlar, işgalden sonra hangi psikoloji ile radyasyona karşı bu kadar koruyan ilaçları satın almaya başladı?

Klinik psikolog Marianne Trent, “İnsanlar tehdit altında olduğun hissettiğinde, kontrolü nasıl ele geçirebileceğine bakma eğilimindedir” diyor. Trent insanların ‘en kötüsüne’ hazırlıklı olduklarında psikolojik olarak kendilerini daha iyi hissettiklerini söylüyor. Trent, “En kötü durum senaryosu gibi görünen şeylere hazırlıklı olmak, insanların yaşayabilecekleri yüksek kaygıyı azaltmalarına yardımcı olabilir.Bunu pandeminin ilk aşamalarında toplu tuvalet kağıdı, teneke ve el sabunu satın alırken de gördük” diyor.

İngiliz ve İrlandalı yetişkinler üzerinde 2021 yılında yapılan bir araştırma, COVID-19 pandemisinin ilk günlerinde dört kişiden üçünün nabız ölçen aletler, kan oksijen seviyesi monitörleri veya böcek spreyleri gibi koronavirüsü tedavi ettiği ile ilgili yanlış bilgiler olan ürünleri satın aldığını ortaya koyuyor.

Amazon normalde politikası gereği fiyatları aşırı artan ürünlerin gösterimini azaltıyor. E-ticaret uzmanı Ben Graham iyot -131’de öyle bir duruma rastlamadığını söyledi. Haberglobal.com.tr olarak Türkiye’nin farklı kentlerinde ulaştığımız Türkiye Eczacılar Birliği yetkilileri Türkiye’de radyasyon paniği ile vatandaşların satın almak istedikleri bir medikal ürün olmadığını söyledi.

Tespit edersek kaldırırız ve bilgi veririz
Amazon adına açıklama yapan bir yetkili ise  “Müşterileri korumak ve mağazamızdaki ürünlerin fiyatlarını makul düzeyde kalmasını sağlamak için, satış ortaklarımız tarafından verilen fiyatları mağazamızın içindeki ve dışındaki güncel ve geçmiş fiyatlar ile sürekli olarak karşılaştırırız. Uzun süredir devam eden politikamızı ihlal eden bir fiyat tespit edersek teklifi kaldırır ve satıcıyı bilgilendiririz” ifadelerini kullandı.

Potasyum iyodun tıbbi olarak vücudu geçici bir süre radyasyondan koruyup korumadığı da tartışma konusu. İngiltere'deki Surrey Üniversitesi'nde nükleer radyasyon uzmanı olan Patrick Regan "Radyasyon veya fisyon parçalarının salınması (nükleer reaktörlerde veya silahlarda reaksiyona giren materyaller) durumunda meydana gelebilecek ana şeylerden biri kısa vadede iyot elementinin bir dizi radyoaktif malzemesi ve radyoaktif iyot-131 maddesidir." diyor. 

Radyo aktif sızıntının insan vücuduna etkisi ne?
Nisan 1986'daki Çernobil nükleer felaketinin ardından, zararlı olan iyot-131, besin zincirine inek sütü ve yeşil sebzeler yoluyla girdi. Regan, "Çernobil'den sonra çocuklarda tiroit bezlerinin alınmasıyla sonuçlanan tiroit kanserlerini tetikleye radyasyonda oldukça büyük bir artış olduğuna dair bazı kanıtlar vardı" diyor. 36 yıl geçmesine karşın Çernobil felaketi dünyayı hala rahatsız ediyor. Bu korku geçtiğimiz günlerde Rus güçlerinin Ukrayna'daki Zaporijya nükleer santralini vurmasıyla doruğa çıktı. 

Ancak insanlar Çernobil'in yarattığı korku yüzünden bu iyodür kapsülleri alsalar da uzmanlar bunun pek bir işe yaramayacağını söylüyor. Regan, bu tabletlerin normal radyoaktif maddelere maruz kalmamızı engellemeyeceğini söylüyor. İyodür tabletleri, tiroit bezine alınan gıdalardan radyoaktif madde almasını durdurur, ancak potansiyel serpinti hakkında hiçbir şey yapmaz. Gerçekten de çok fazla iyotun kendisi zararlı olabilir, bu nedenle yutmadan önce iki kez düşünün.

*Yukarıdaki derlemede yer alan bilgilerin önemli bir bölümü Time'da Chris Stoker-Walker imzası ile yayımlanan 'Amazon Sellers Are Making Big Money on Nuclear War Survival Products' isimli makaleden alınmıştır.