Ramazan'da ne zamana kadar yiyip içebiliriz?

Ramazan ayının gelmesiyle birlikte oruçla ilgili merak edilenler de yeniden gündeme geldi. Ramazan'da en geç ne zamana kadar yeyip içilebileceği ise tartışmalı konulardan birisi. Vatan Gazetesinde Süleyman Ateş bu sorunun cevabını şöyle verdi:

Bakara: 187. âyette geçen Hayt (ip), Arapça’da mecâzen renk anlamında da kullanılır. Fecr ise yarmak, fışkırmak anlamındadır. Güneşin ışığı belirtilerinin görünmeğe başladığı tan yeri ağarmasına fecr denmiştir. Âyette siyâh ve beyaz ipten, gerek gerçek ip; gerek mecâzî olarak karanlık ve aydınlık kastedilmiş olsun, bunların birbirinden ayırdedileceği zaman, ortalığın iyice ağarıp varlıkların birbirinden seçileceği zamandır. Öyle fıkıh kitaplarında yazıldığı gibi hemen tan yerinin ağarmağa başladığı ilk zaman değildir. Hz. Peygamber (s.a.v.): ‘’Ne Bilâl’in ezânı sizi aldatıp sahur yemeğinizden alıkoysun, ne de ufkun bu şekilde (dikeyine) yayılan beyazlığı sizi aldatıp sahur yemeğinizden alıkoysun. Işık bu şekilde (yatayına) yayılıncaya dek yiyiniz.” buyurmuştur (Buhârî, Ezân 13, Savm 17; Müslim, Sıyâm 39, 41-43). İbn Mes’ûd’un hadîsinde ise Peygamber (s.a.v.): “Parmaklarını birleştirip aşağı doğru tutarak: ‘Fecr böyledir’ diyeninki gibi değildir. Sonra bir işaret parmağını yatay olarak diğer işaret parmağının üzerine koyup sonra kollarını uzatarak ‘Böyledir’ diyeninki gibidir, demiştir.” (Müslim, Sıyâm, Sıfatu’l-fecr; Nevevî şerhi, 7/204.)

Bu iki rivayetten oruç vaktinin, doğu ufkunda ışığın yatayına yayılmasıyla başlayacağı anlaşılır. Fakat bazı âlimler bunun hemen bu vaktin başlangıcı değil, ışığın yollara, evlere dolacağı zaman olduğunu söylemişlerdir. Hz. Ömer, Huzeyfe, İbn Abbâs, Talk ibn Alî, Atâ ibn Ebî Rabâh, A’meş gibi bazı sahâbî ve tâbiîlere göre oruca başlama vakti (imsâk) sabahleyin yolların, dağların tepelerinin belli olacağı zamandır. İbn Hanbel Müsnedinde, Tahâvî de Me’ânî’l-âsar şerhinde Zirr ibn Hubeyş’in şu sözünü naklediyor: “Huzeyfe’nin evine gittim, yanına girdim. Doğumu yakın devenin sağılmasını emretti. Deve sağıldı. Yine emri üzerine, süt ısıtıldı, sonra bana ‘Yaklaş, ye’ dedi. ‘Ben oruç tutacağım’ dedim. ‘Ben de oruç tutacağım’ dedi. Yedik, içtik, Mescide geldik, namaz kılındı. Sonra Huzeyfe: ‘Allah’ın Elçisi (s.a.v.) de bana böyle yaptı’ yahut ‘Ben Allah’ın Elçisi (s.a.v.) ile beraber böyle yaptım’, o bana böyle yaptırdı.’ dedi. ‘Sabah olduktan sonra mı (yediniz)’ dedim. ‘Evet, sabah olduktan sonra, fakat henüz güneş doğmamıştı’ dedi.” (İbn Kuteybe, Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân, s. 46; ..)

Gerçi oruca tan yerinin ağarmağa başlamasıyla başlanacağı ağırlık kazanırsa da gerek Kur’ân’ın ruhundan, gerek birtakım büyük sahâbî ve tâbiîlerin açıklamalarından, bu zamanın o kadar erken olmadığı, ortalığın iyice aydınlanıp eşyanın birbirinden ayırdedileceği zaman olduğu; güneşin doğmasına takriben kırk beş dakika yahut azami bir saat kalıncaya dek yenilip içileceği anlaşılır.

Her şeyde ihtiyât prensibini göz önünde tutan din bilginleri, burada da ihtiyat için orucu güneşin doğmasına bir buçuk, iki saat önceden başlatmayı uygun görmüşlerdir. Dileyen öyle yapabilir ama herhangi bir sebeple geciken de pek a’lâ Hanefî mezhebinin sabah namazının sünnet olan vaktine kadar yani yolların, ağaçların, evlerin, dağların görünüp belli olacağı zamana kadar yiyebilir. Hz. Peygamber(s.a.v.)’in, âyetteki siyâh ve beyaz ipi açıklarken söylediği: “Gecenin karanlığı ile gündüzün beyazlığıdır” sözünden de bu anlaşılır (Kurtubî, el-Câmi, 2/319.).