Radikal'de Şeyh Nazım Kıbrisi için iddialı tez!

İNTERNETHABER.COM
Geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Nakşibedi tarikatı lideri Şeyh Nazım Kıbrisi'nin bıraktığı dini mirası köşesinde yorumlayan Radikalsi yazarı Tayfun Atay "Şeyh Nazım, Nakşibendiliği küreselleştiren isimdir." dedi.

Nakşibendi çevresinin söylem ve pratiğinin betimleme ve çözümlemesi üzerine Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda bir antropoloji tezi yazmış olan Tayfun Atay, hem Nakşibedilik hem de Nazim Kıbrisi üzerindeki gözlemlerini köşesinde paylaştı.

İşte Atay'ın yazısındaki ilgili bölüm:

NAKŞİBENDİLİĞİ KÜRESELLEŞTİREN İSİM

Şeyh Nazım, Nakşibendiliği küreselleştiren isimdir.

Kendi tarikat terbiyesini aldığı Şam’daki şeyhi Abdullah Dağıstani, bu Kıbrıslı gözde talebesini hem İngilizce yetkinliğini, hem de İngiliz (Batı) görgü ve adabına aşinalığını bildiği için Batı’ya yönlendirdi. 1970’lerin başında Kıbrıs’tan tanıdığı, İngiltere’ye göç etmiş arkadaşlarının yanında kalarak başladığı mürşitlik serüveninde Şeyh Nazım çok geçmeden karizmatik kişiliğinin de bir sonucu olarak etkinlik alanını Batı Avrupa’dan hem Atlantik ötesine hem de Pasifik kıyılarına kadar yaygınlaştırdı. Genelde müritlerini bir tekkede kabul eden ‘klasik’ şeyhlerin aksine o, deyiş yerindeyse müritlerinin ayağına kendisi giden bir ‘Şeyh üs-Seyyah’tı. Dünyanın bir ucundan öbürüne durmaksızın gezerek her dilden, dinden, milletten, kimlikten insanı çekim alanına sokan bir strateji geliştirdi.

NAKŞİBENDİLİK İÇİN EN AZAMİ ESNEKLİK VE TOLERANS

Bu süreçte kaçınılmaz olarak Nakşibendilik gibi sıkı disiplinli bir tasavvufi ekolün ilke, kural ve talepleri açısından olabilecek en azami esneklik, tolerans ve anlayışı benimsedi. Bu, onu diğer İslâmî gruplar, hatta diğer Nakşibendi çevrelerin rahatsızlık ve husumetiyle karşı karşıya bırakmıştır. Bu çevreler onun İslâm’a yarardan çok zarar getirdiğini öne sürmüştür. Ama bunların hiçbiri de Şeyh Nazım kadar ‘heterojen’, yani zengin bir çeşitlilik içindeki bir insan topluluğunu ‘barışçı’ bir motivasyonla etrafında toplamayı başaramamıştır. Çalışmamı yaptığım dönemde Londra’da Türkiye kökenli ve dönemin önde gelen diğer Nakşî çevrelerinden oluşumlar da vardı. Onların da hatırı sayılır bir takipçi kitlesi vardı ama bunların hemen hepsi göçmen vatandaşlarımızdan oluşmaktaydı. Şeyh Nazım’ın bir zikir meclisine ilk katıldığımdaysa kendimi kozmopolit bir dünya metropolünün işlek mekânlarından birinde gibi hissetmiştim! Zaten beni çalışma yapmaya en fazla kışkırtan da bu tabloydu. 

NAKŞİBENDLİĞİ POPÜLERLEŞTİREN KİŞİ

Şeyh Nazım, Nakşibendiliği küreselleştirmeyle bağlantılı şekilde popülerleştiren de figürdür. İslâm ve popüler kültür üzerine bir değerlendirmeye gidilse ilk elde üzerinde durulması gereken kişi, Şeyh Nazım olabilir. O, çok eğlenceli (‘entertainer’ anlamında) bir insandı ve onun dini takdiminde neşe ön plândaydı. Bu, çok kritik bir noktadır, çünkü Batı’da özellikle benim çalışmayı yaptığım dönemde İslâm deyince İmam Humeyni’nin sert ve çatık kaşlı çehresi üzerinden şekillenen bir imaj hâkimdi. O dönemden bir karikatür hatırlıyorum; Ayetullah’ın gayet ciddi çehresine bakan iki kişiden birinin diğerine “Ne olurdu bir parça mizah duyusu (sense of humour’) olsaydı” dediği!.. 

NUNİS, MUZİP, MİZAH DUYGUSU OLAN BİR İNSANDI

Şeyh Nazım, munis, muzip ve mizah duyusu olan bir insandı. Sanırım Batı’nın elit, entelektüel, burjuva ve dahi aristokrat (Lordlar Kamarası’ndan müritleri vardı!) insanlarını ona çeken en önemli özelliklerinden biri buydu: ‘Sense of humour’!..

İSLAM'IN ÖNEMLİ KOŞULU "RIFK"I ONDAN ÖĞRENDİM

Bir ikincisi de hiç kuşkusuz ‘rıfk’tır! Yani yumuşaklıkla, tatlılıkla insanlara yaklaşmayı benimsemiş olması… Ben, Müslümanlığın en önemli koşulunun ‘rıfk’ olduğunu ondan öğrendim. Yaptığım kişisel görüşmede belirttiği üzere: “Peygamber ‘Rıfk ile muamele eden kazanmıştır’ buyurmuştur. Sertlikle yola çıkan kaybetmiştir, kaybettirmiştir. Rıfk, maksada ulaştırır, ‘huşunet’ [kabalık, sertlik] kaybettirir. … Hikmetsiz, ‘hikmet’ bilmeyen adamlar, toplayacaklarına dağıtıyorlar, sevdireceklerine nefret uyandırıyorlar, alıştıracaklarına ürkütüyorlar, yaklaştıracaklarına uzaklaştırıyorlar, İslâm’ı sevdireceklerine yerdiriyorlar.”

İSLAMİ SİYASETİN ALACAKARANLIĞI

Şeyh Nazım’ın bu sözlerinin değerini şimdi bu memlekette toplumun bir yarısını kendine yakın sayıp diğer yarısına huşunetle, ondan öte nefretle, geçmiş yaşanmışlıkların hıncını alma arzusuyla yaklaşan bir İslâmî siyasetin alacakaranlığında çok daha iyi anlıyorum!..
Tabii ki Şeyh Nazım bir Nakşibendi olarak Türkiye’de Cumhuriyet dönümüyle birlikte yaşananlar, laiklik-İslâm ikilik ve çatışması, saltanatın-hilafetin ilgası, vb. meseleler karşısında kayıtsız değildi. Evet, Kemalizm’e de, laikliği de, Cumhuriyet’e de, bunlardan öte ateizm, komünizm ve hatta demokrasiye de kendi İslâmi zaviyesinden en sert eleştirileri getirmekteydi. Onun bu görüşleri ayrıntılı olarak tezimde başlı başına bir bölüm içerisinde yer alır. Ancak Şeyh Nazım, bu düşünceleri doğrultusunda, karşısına çıkan ve kendisiyle taban tabana zıt görüşteki insanlara bile ‘rıfk’ ile muamele etmekten kaçınmayan bir insandı. Sokak serserilerinden uyuşturucu müptelalarına, punk’lara, sosyalist, komünist, anarşistlere kadar herkesin soru ve sorunlarına kapısı, sohbeti açık ‘medeni’ bir insandı.

ÖMRÜMÜN EN ZOR DÖNEMİ

‘Seküler’ bir hayatın içinden çıkıp bir yılı aşkın süre nabzı dinî atan bir başka hayatın içinde ne olup bittiğini öğrenmeye çalışmak, ömrümün en zor dönemiydi. Ama şurası bir gerçek ki yaşadığım, yeryüzünü bir de ‘farklı olan’ın gözüyle görebilme yolunda muhteşem bir deneyimin de sahibi yaptı beni. Bu deneyimi akademik duyarlılıkla paylaşma ‘cüret’i gösterdiğimde kendimi ait hissettiğim hayatın içinden acımasız ve korkunç bir ‘lanetlenme’yle karşı karşıya buldum. Burada bunları uzun uzadıya anlatmak yersiz olur (merak eden, kitabımın ikinci baskısına bakabilir), fakat mevzubahis etmemin nedeni başka… Acısıyla-tatlısıyla ortaya çıkmış bu çalışmanın en önde gelen ‘özne’si artık yok. Biliyorum ki müntesipleri, sevenleri ve yakınları için ‘Şeyh Baba’nın kaybı çok büyük bir acı… Ben de büyük bir hüzün içindeyim ama gariptir bir ‘baba’yı kaybetmiş olmaktan ziyade bir evlâdı kaybetmiş gibi hissediyorum! Dilerim bir ‘araçsallaştırma’ örneği olarak değerlendirilmez, meşakkatli bir sürecin sonunda ortaya çıkardığım eserin kahramanını, bir bakıma benim ‘öznel yaratım’ olduğu da söylenebilecek bir karakteri kaybetmiş gibi hissediyorum! Kendimden kopan, eksilen bir parça gibi!..

SON SÖZÜ KAHRAMANA BIRAKALIM

Bitirirken sözü o kahramana bırakalım! Batılı müritlere yönelik bir sohbetinde onları alabildiğine heyecan dalgasına sevk eden (kendisine ait olup olmadığı bilmiyorum) bir söz sarf etmişti ölüm üzerine; “Ölüm, yağmur damlasının okyanusla buluşmasıdır” şeklinde…

Hayatını bu buluşmaya vakfetmiş Şeyh Nazım Kıbrısî’ye selâm olsun! Mürit ve yakınlarına içtenlikle baş sağlığı diliyorum! Ben, onu ‘iyi’ bildim! Umarım o da hakkını helâl etmiştir!..