Putin, Avrupa'ya doğalgaz akışını keser mi?

Günler soğuyor, geceler uzuyor; fakat Ukrayna'nın kışı üşümeden geçirmesini sağlayacak -ve çok sayıda komşusunun doğalgaz ihtiyacını garantileyecek bir anlaşma halen görünürde yok.

Haziran ayında Kiev hükümeti ile Rusya yanlısı isyancılar arasındaki kriz tırmanırken, Rus yetkililer Ukrayna'nın gaz musluğunu kapattı. Taraflar geçen zaman zarfında yeniden uzlaşma yollarını aradı ama henüz bir sonuca ulaşmış değiller.

Rusya, Ukrayna'nın gazını neden kesti?

Rusya'nın devlete bağlı doğalgaz şirketi Gazprom Ukrayna'nın borçlarını ödemediğinden şikayet ediyordu. 16 Haziran tarihinde Ukrayna'ya sevkedilen doğalgazın kesilmesine karar verildi. Ukrayna'nın toplam 5.3 milyar dolar borcu olduğu tahmin ediliyor. Gazprom, Kiev hükümetinden yaklaşık 2 milyar dolarlık bir ödeme yapması için bastırıyordu.

Taraflar arasında gaz anlaşmazlığı ilk kez yaşanmıyor. Rusya, 2006'da ve 2008-2009 kışında da fiyat anlaşmazlığı nedeniyle Ukrayna'nın gazını kesmişti. Ukrayna'nın siyasi geleceğine ilişkin Avrupa Birliği ve Rusya arasında kızışan çekişme, gaz pazarlığını daha çetrefil hale getirdi.

Son krize değin, Ukraya doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yarısını Rusya'dan temin ediyordu. Slovakya gibi kimi AB devletleri bu konuda tamamen Rusya'ya bağımlı. Genele baktığımızda AB gazının yüzde 23'ü Rusya'dan geliyor.

Rusya'nın AB ülkelerine sattığı doğalgazın yüzde 70'e varan bir kısmı Ukrayna üzerinden geçen boru hatlarında taşınıyor. Her ne kadar Rus hükümeti son zamanlarda Ukrayna'yı bertaraf etmek için özellikle Kuzey Akım ve Güney Akım gibi projeleri devreye sokmuş olsa da, şu an için iki ülke de doğalgaz konusunda birbirine açıkça muhtaç.

Moskova, Ukrayna krizinde doğalgaz kartını mı kullanıyor?

Aralık 2013'te Ukrayna'nın o zamanki Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç, Avrupa Birliği ile daha yakın ilişkileri hedefleyen bir anlaşmayı son raddede rafa kaldırıp, bunun ardından Rusya ile çok düşük fiyattan doğalgaz ithal etmesini sağlayacak bir sözleşme imzalamıştı. AB yanlısı protestocular, bu gelişmeye öfkeyle tepki vermiş, sonuçta Yanukoviç iktidarı devrilmişti.

Nisan ayında Rusya hükümeti Ukrayna'ya gazın fiyatını yüzde 80 artırdı. İlk etapta ödenmemiş faturalar nedeniyle 1000 metreküp gazın fiyatı 268.5 dolardan 385.5'e çıkarıldı. Daha sonra buna eklenen zamla gazın fiyatı pazar seviyesinin çok daha üzerinde olan 485 dolara değin tırmandı. Moskova sebep olarak doğalgaza getirilen ihracat vergisini gösterdi.

Ukrayna, fiyat artışının tamamen siyasi olduğunda ısrar ediyor. Fakat Gazprom, sadece borçlarını tahsil etmeye çalıştığını ve önerdiği fiyatı düşürdüğünü söylüyor.

Geçen ay Polonya, Slovakya ve Almanya'ya sevkedilen doğalgazın esrarengiz şekilde azalması endişe yarattı. Kimi gözlemciler bunu AB'nin Rusya'ya uyguladığı yaptırımları genişletmemesi için bir uyarı sinyali olarak algıladı. Bazı AB ülkelerinin Rusya'dan aldıkları gazı Ukrayna'ya geri satarak bu ülkenin açığını kapatmaya çalışması da AB'ye yönelik doğalgaz musluğunun kısılmasında rol oynamış olabilir.

Avrupa'nın kışı üşüyerek geçirmesi olası mı?

Avrupa'nın gaz sıkıntısı yaşaması olası riskler arasında. 2006'da ve 2008-2009 kışında bu durum yaşanmıştı.

Avrupa Birliği'nin geçen ay Ukrayna ile vardığı serbeset ticaret anlaşmasının yürürlüğe giriş tarihini Aralık 2015'e ertelemesi, kış yaklaşırken bir doğalgaz krizini kapısından uzak tutmak istemesiyle açıklanabilir.

Avrupa'da 38 ülkeyi kapsayan bir dizi 'stres testi' gerçekleştiren AB, Rusya'nın doğalgaz sevkiyatındaki kestintilerin uzaması durumunda birçok ailenin kışın ortasında yakıtsız kalabileceğini söylüyor. En kötü etkilenecek ülkeler Finlandiya, Estonya ve AB dışındaki Balkan devletleri Sırbistan, Bosna ve Makedonya olarak sıralanıyor.

Baltık ülkeleri, Slovakya ve Macaristan da büyük çapta Rus doğalgazına muhtaç.

Ama Avrupa Komisyonu, ''sadece ulusal zeminde önlemler almak yerine'' birlikte hareket edilirse daha az sayıda tüketicinin etkileneceğini söylüyor.

Rusya, doğalgazını Ukrayna dışında yollardan göndermeyi başarabilir mi?

Rusya'nın şu sıralarda amaçladığı şey bu. En büyük projelerinden biri olan Güney Akım, Bulgaristan ve Macaristan üzerinden bir dizi AB ülkesini katediyor.

Ukrayna doğalgazını başka yerlerden temin edebilir mi?

Rusya'nın doğalgaz sevkiyatını durdurmasının ardından Ukrayna hükümeti Almanya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Polonya'dan gaz almak için alternatif yollar aradı. Slovak şirketi Eustream Ukrayna'ya yılda 10 milyar metreküp gaz sağlamayı vaadediyor. Almanya'nın doğalgaz şirketi RWE de benzer bir miktarı sağlayabileceğini söyledi.

Norveç'in Statoil şirketi Ukrayna ile bir anlaşma imzaladı fakat hacmi ve fiyatı konusunu saklı tutuyor. (Bu gizliliğin sebebi Kuzey Kutbu'ndaki enerji sahalarına açılma gayretlerinden kaynaklanıyor olabilir.) Macaristan da yakın zamana değin Ukrayna'ya doğalgaz sağlıyordu fakat Eylül sonunda artık buna sona vereceğini duyurdu.

Ukrayna'nın ihtiyacı ne kadar?

Ukrayna yılda yaklaşık 50 milyar metreküp gaz tüketiyor. Bunun yaklaşık 20 milyar metreküpünü kendi üretirken, kalanını ise dışarıdan bulmak zorunda. Gazprom yetkilileri, kış aylarında Ukrayna nüfusunun ısınmak için 18 milyar metreküpe ihtiyacı olduğu görüşündeler.

Bağımsız kaynaklarca doğrulanmamış verilere göre Ukraynalı yetkililer 16.7 milyar metreküplük doğalgazı yeraltı depolarında tutuyor.

Komşularından da satın almayı başardığı bir miktar var. Fakat gene de ihtiyacının tümünü karşılamak için Rusya'dan 5 milyar metreküp doğalgaz alması gerekiyor.

Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko Rusya ile anlaşmaya ''çok yaklaştıklarını'' belirtti. İki ülkenin pazarlık heyeti geçen aydan bu yana tekrar ilk defa 21 Ekim tarihinde Berlin'de bir araya gelecekler. Havalar giderek soğurken, anlaşma umudunun ne kadar gerçekçi olduğu da bu toplantıda biraz daha açıklık kazanacak.