PTT'nin filateli sözlüğü

Posta pulları insan hayatına yaklaşık iki asır önce girdi. 1840 tarihinde İngiltere’de tedavüle sunulan 1 penny değerindeki bu pullar “Penny Black” adıyla anılıyordu. Siyahtı ve üzerinde Kraliçe Victoria’nın portresi yer alıyordu. Ülkemizde posta pulunun hikayesi ise 13 Ocak 1863 yılında başladı. Bu tarihte basılan pulun üzerinde Sultan Abdülaziz’in tuğrası bulunuyordu.

O yıllardan bu zamana gelene kadar posta pulları renklendi, çeşitlendi ve kültürel bir nitelik kazandı. Öyle ki ülkelerin kültürel, politik, turistik tanıtımını yapan bir unsur oldu. Pul biriktirmek ise oldukça keyifli bir uğraş haline geldi.

Günümüzde pek çok kişi pul biriktirme hobisine sahip. Hatta dünyanın en yaygın koleksiyonerliği bu. Pul koleksiyonculuğuna yeni başlayanlar veya pulların dünyasını merak edenler için bazı terimleri sizin için açıkladık.

Filateli: Pul ve posta ile ilgili materyallerin koleksiyonculuğu
Filatelist: Pul ve posta ile ilgili materyallerin koleksiyonculuğunu yapan kişi
Anma pulu: Belirli bir kişiyi ya da olayı anmak için çıkarılan pul. Tirajları az ve tarihleri bellidir.
Resmî posta pulu: Genel Bütçe’ye giren dairelerle katma ve özel bütçeli dairelerin, belediyelerin ve buna bağlı idare ve kurumların postaya verdikleri her tür posta gönderilerinin ücretinin ödenmesinde kullanılmak üzere basılır.
Sürekli posta pulu: Posta ücretlerinin ödenmesi için kullanılan pul.
Ek değerli anma pulu: Yılda iki kez (Türkiye için geçerli) çıkan bu pulların nominal değerlerine + işaretiyle bir değer daha ilave edilir. İlave edilen bu değerin yüzde 75’i Kızılay’a, yüzde 25’i Çocuk Esirgeme Kurumu’na yardım amacıyla ödenmek içindir.
Uçak pulu: Posta ücret tarifesinde uçakla gönderilecek posta maddeleri için öngörülen ücretlerde bastırılan ve üzerinde havacılıkla ilgili resimler bulunan pul.
Tet beş: Birbirine ters olarak basılmış olarak basılmış iki pula denir. Bunlar baş başa ters, yan yana ters ve ayak ayağa ters basılmış olabilir. Tet-beş pullar posta ücretlerinin ödenmesinde teker teker de kullanılabilirler.
Pul emisyon programları: Yıllık olarak hazırlanmaktadır. Programda yer alacak konuların seçiminde bakanlıklardan, Genelkurmay’dan, üniversitelerden, vakıf ve derneklerden, kamu kurumlarından alınan çeşitli önerilerle şubemizin tespit ettiği önemli olayların yıldönümleri ve çeşitli konular oluşturulan bir komisyonda değerlendirildikten sonra son şeklini almaktadır.
Dantel: Perforaj işlemi sonunda pulların kenarlarında meydana gelen dişlerdir.

Değer: Postada kullanılan değerli kağıtların üzerlerinde rakam ve bazılarında ayrıca yazı ile gösterilen ve bunların postadaki satış fiyatını belirten para tutarı veya bir serideki pullardan herhangi bir serideki pullardan herhangi biri.
Emisyon: Bir değerli kağıdın veya pulun tedavüle çıkarılması.
Erör: Değerli kağıtların basımı veya zımbalanması sırasında meydana gelen hata.
Ese: Baskı durumunu, pulu bastıran kuruluşa göstermek için hazırlanan provalardır. Bunlara hazırlık örnekleri de denebilir. Pulun hazırlanmasını görmek yönünden önemlidir. Eseler yalnız posta idarelerinin müze veya arşivlerinde bulunur, satılmazlar.
Filigran: Bazı pulların kağıdında bulunan ve ışığa tutulduğu zaman görülen yazı, çizgi, şekil veya motif gibi özel bir belirtidir. Pulun sahtesinin basılmasını önlemek için kullanılır.
Forma: Pul üzerindeki resmin (marj hariç)milimetre olarak boyutu.
Föyye: Üzerinde dantelli veya dantelsiz bir veya birkaç pul basılmış olan ve kenarlarında çoğu zaman yazılar taşıyan küçük pul tabakasıdır.
Lejand: Pul üzerindeki yazılar.
Marj: Pul tabakalarının ve anma bloklarının kenarlarında ve pulların çerçeveleri dışında kalan baskısız kısımlardır.
Santre: Bir pulun karşılıklı marjlarının birbirine eşit olması, yani pul resmini çevreleyen çerçevenin (formanın) pul kağıdının tam ortasına basılmış olması hali.
Perforaj: Tabakalardaki ve anma bloklarındaki pulların birbirinden kolay
ayrılabilmeleri için aralarının zımbalanması işlemidir.
Portföy: Bir anma pulu için bastırılan ve içinde söz konusu anma pulu, bununla ilgili FDC (ilkgün zarfı), kart veya öteki yayınlar bulunan filatelik dosyadır.
Pul baskılı posta kartı (Antiye): Üzerinde pul baskısı bulunan posta kartlarına verilen isimdir.
Posta kartı: PTT tarafından üretilen üzerinde posta kartı ibaresi bulunan resimli veya resimsiz kartlardır.
Maksimum kart: Üzerinde büyütülmüş olarak bir posta pulundaki resim bulunan ve ayrıca basılmış veya yapıştırılmış olarak pulun kendisini taşıyan özel damgalı filatelik kart.
Seri: Aynı ad altında çıkarılan pulların her değerini içine alan takıma denir.

Sürsarş: Değerli kağıtların veya pulun değerini değiştirerek veya değiştirmeksizin başka bir olayı anmak veya pulun çıkarılış amacını değiştirmek için üzerlerine yeni yazılar, rakamlar veya motifler basılması işlemidir.
Tematik pul: Kuş, çiçek, spor, meşhur adamlar, tablolar gibi belli konuların resimlerini taşıyan pullardır.
Tiraj: Pul ve değerli kağıtların baskı adedi.
Varyete: Bir pulun değişik şekillerde basılmasıdır. Posta işletmesinin kontrolü altında ve çok sayıda basılır.
Filatelik zarf: İlk gün ve özel gün damgasını taşıyan özel zarflardır.
İlkgün zarfı (FDC): Bir posta pulunun satışa sunulduğu gün zarfa yapıştırılarak damgalanması.
Özelgün zarfı: Üzerlerine yapıştırılan pula özel bir filatelik damga basılan, damga konusu ile ilgili yazı ve motifler taşıyan özel zarflardır.
Özel tarih damgalı zarf: Üzerlerinde bir anma pulu, sürekli posta pulu veya pul baskısı yer alan, damganın konusu ile ilgili tasarım bulunmayan ve özel tarih damgası ile damgalanmış filatelik zarflardır.
İlkgün damgası: Pulların kullanılmaya başladığı ilk gün basılan, kendi konusuyla ilgili yazı ve motif taşıyan damga.