Özal'ın projesi yıllar sonra ortaya çıktı

Aksiyon dergisi son sayısında Turgut Özal'ın bu meselenin çözümü için attığı adımları masaya yatırdı. Özal'ın Başbakanlık arşivlerini açtığını, diasporayı Türkiye'ye davet ettiğini belirten eski bakan Hasan Celal Güzel, "Ömrü yetseydi bu sorunu çözebilirdi." dedi.

24 Nisan'ı "soykırımı anma günü" ilan eden Ermeniler, her yıl olduğu gibi bu sene de birçok ülkede Türk büyükelçiliklerinin önünde protesto gösterileri düzenleyerek tezlerini dünya gündemine taşıyacak. Türk diplomasisi yıllardır ABD ve Fransa başta olmak üzere Ermeni iddialarına karşı yoğun mesai harcarken, 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın, bu meselenin Türkiye'nin ayağına 'pranga' olacağını fark ederek çözüm yolunda girişim başlattığı ortaya çıktı.

Aksiyon dergisinin son sayında yer alan dosyaya göre ülkenin selameti için Ermenilerle orta yolda 'anlaşıp' meseleye son vermek gerektiğini savunan Özal'ın, 1983'te kurduğu ilk hükümette önemli gündemlerinden biri Ermeni meselesi oldu. Özal, çözüm planını, güvendiği bürokratları üzerinden yürüttü. Bu çerçevede 1915 öncesi ve sonrası arşivleri araştırmacılara açtı. Ermeni meselesini arşivlerde çalışmak üzere Osmanlıca bilen emekli diplomat ve generallerden oluşan 8-10 'akil adam' grubu oluşturdu ve meseleye dair bir rapor hazırlattı. Türkiye'deki arşivlerle yetinmeyip Türk Tarih Kurumu üzerinden ABD, İngiltere, Rusya ve Almanya arşivlerine akademisyen gönderdi, oradaki 1915 belgelerini de çalıştırdı.

Habere göre ABD seyahatlerınde Ermeni diasporası temsilcileriyle görüşen Turgut Özal, Ermenileri Türkiye'ye davet etti. Bununla da yetinmeyerek Ermenilerin geri dönmesine yönelik somut projeler geliştirdi. Bunların başında 'Van Projesi' geliyor. 1988-89'da ABD merkezli bir Ermeni derneğiyle temasa geçerek, onlar için Van Edremit civarında arsa tahsis edip tatil-dinlenme kompleksi yapmalarına imkân tanımaya çalıştı. Dönemin Başbakanlık Müsteşarı Hasan Celal Güzel'in de doğruladığı bu proje, mevzuata takıldı. O dönemde bazı gazeteler bu girişimi, 'Özal, Van'ı Ermenilere veriyor.' diye haberleştirdi. Olayın basına sızmasının ardından, Özal'a parti içi ve dışından baskı geldi, asker rahatsızlığını belirtti.

Anavatan hükümetlerinde millî eğitim ve devlet bakanlığı görevini üstlenen Vehbi Dinçerler, Özal'ın, çözüm stratejisini Aksiyon'a şu sözlerle değerlendirdi: "Özal, Amerikalıların vasıtasıyla Ermenilerin Türkiye'den ne istediklerini de sordurdu. Yakınlarına, bu meseledeki doğruları bulup neticeyi erken kabul etmenin (1984) Türkiye'ye komşularla ilişkiler bakımından maliyeti ile siyasî ve ekonomik maliyetini araştırttı. 20-30 sene sonra zaruri olarak kabul etmenin maliyetini de ölçtürdü. Bir rapor hazırlattı. Onun gayesi Ermenilerle orta yolda buluşup, anlaşıp meseleyi erkenden çözmekti. Ne yazık ki buna ömrü yetmedi."

Turgut Özal'ın soykırım ithamlarını ortadan kaldırmaya çalıştığını ifade eden Hasan Celal Güzel de, "Özal arşivleri açtığı için bugün (Başbakan) Tayyip Bey, 'Meseleyi tarihçiler konuşsun' diyebiliyor. Arşivlerin açılması Türkiye'ye ciddi bir özgüven kazandırdı. Bu, Özal'ın ileri görüşlülüğünün getirisiydi. Özal, Osmanlı döneminde 'sadık millet' denilen 'Ermenilerin' yeniden Türkiye ile barışabileceği fikrini savunuyordu. Onların bu topraklara geri dönebilmelerine kapı aralamak istiyordu. Ömrü yetseydi bu sorunu çözebilirdi." dedi.