Motorola, Türkiye'yi dava etti

Amerikan Motorola şirketi, cep telefonu operatörü Telsim şirketinden alacağını Türkiye Cumhuriyeti devletinden tahsil etmek için tahkime başvurdu. Telsim’in Uzan ailesine ait olduğu dönemde Motorola Credit Corporation şirketine borcunu ödemediği gerekçesiyle Amerikan şirketi yabancı şirketlerle devletlerin uyuşmazlıklarını çözen Dünya Bankası bünyesindeki Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi’ne müracaat etti. Motorola, Telsim’in TMSF’ye geçmesiyle muhatabının devlet olduğu gerekçesi ile bu hamleyi yaptı. 28 Aralık 2004’te merkezin ABD’nin başkenti Washington’daki merkezine başvuran firmanın, Türkiye’den 4 milyar dolar para isteyeceği öğrenildi. Telsim’i satarak batık İmar Bankası’ndan doğan zararı karşılamayı planlayan Ankara, yeni başvuruyla Uzanlar’ın eski borçlarını da öder duruma düşme tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. ICSID (International for the Settlement of Investment Disputes-Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi), Motorola’nın müracaatını konunun muhatabı olan Türkiye Maliye Bakanlığı’na resmen iletti. Tebligatı alan Maliye Bakanlığı, hummalı bir şekilde Motorola’nın sürpriz hamlesini savuşturacak güçlü bir hukuk bürosu aramaya başladı. 4 milyar dolarlık başvuru için Türk hukuk büroları Maliye Bakanlığı'ndan asgari 5 milyon dolar ücret talep ederken, yabancı hukuk bürosuyla birlikte toplam 20-30 milyon dolarlık ücret gündemde. Telsim ile Motorola arasındaki sözleşmede iki şirketin ihtilaf halinde İsviçre'deki tahkim kuruluşlarının yetkili olduğu yazılı. Ana parası 400 milyon dolar olan ve faizleriyle 2,5 milyar dolar olan borç için Uzan ailesinin, "İsviçre'de tahkime gidelim." teklifini Motorola sürekli geri çevirdi. Sözleşmede, tahkime İsviçre'deki kuruluşların yetkili olduğu yazıldığı ve ihtilaf iki şirket arasında olduğundan, Motorola'nın o dönemde Amerika'daki merkeze başvuru hakkı bulunmuyordu. Ancak Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)'nun Telsim'e el koymasıyla, anlaşmazlığın bir Amerikan şirketiyle, Türkiye Devleti arasında bir soruna dönüştüğü gerekçesiyle Motorola, söz konusu merkeze müracaat etti. Eğer müracaat kabul edilirse Motorola, bir devlet kuruluşu olan TMSF ile yaptığı borcun tahsili görüşmelerini davada delil yapabilecek. "Motorola 500 milyon dolara razı olacak." şeklindeki Türk tarafının beklentisi de şirketin tahkime başvurmasıyla suya düştü. Daha önce Fon ile Motorola arasında yapılan görüşmelerde Telsim'den alacakları için ABD firmasına 500 milyon dolar ödenmesi konusunda sözlü bir mutabakata varıldığı belirtildi. Türkiye, 1965 yılında Dünya Bankası bünyesinde oluşturulan Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi'ne 24 Haziran 1987'de sözleşmesini imzalayarak taraf oldu. Nisan 1989'dan itibaren de hükümlerinin kendi ülkesinde geçerliliğini tanıdı. Bu yüzden merkezin Motorola'nın başvurusunu kabul etmesi halinde Türkiye'nin yargıyı ve sonuçlarını tanımama hakkı bulunmuyor. Ancak Türkiye savunmasını uyuşmazlığın iki şirket arasında olduğunu ve sözleşmede, uyuşmazlık halinde İsviçre tahkim heyetlerinin yetkili kabul edildiğinin yazılı olduğu üzerine kurarak davanın reddedilmesini isteyecek. Fonun Telsim'i devletleştirmeyip sadece firma ortaklarının şirket üzerindeki haklarını kullandığı da vurgulanacak. Dolayısıyla iki şirket arasında ihtilaf olduğu gerekçesiyle ABD'li merkezin tahkimde yetkili olmadığı tezi işlenecek. Eğer bu itiraza rağmen başvuru kabul edilirse Türk tarafı kendini savunacak bir müzakerecinin, Motorola da kendi müzakerecisinin ismini Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi'ne bildirecek. Bu iki müzakerecinin yanı sıra Merkez de kurul başkanı sıfatıyla, kendisi üçüncü bir ismi kurul başkanı ataması suretiyle, toplam 3 kişilik bir müzakereci grubu ve bir hakem heyeti oluşturulacak. Hakem heyeti anlaşmazlığı tartışıp karara bağlayacak. Sonuçta Türkiye'nin kaybetmesi halinde karar sanki bir Türk mahkemesinden çıkmış gibi uygulamak zorunda kalacak. Bu durumda Türkiye Hazinesi Uzanlar'ın eski borçlarını faizi ile birlikte ödeyecek. İsviçre'deki tahkim heyetinden bir tazminat kararı çıkması halinde ise, kararın uygulanması için Türk mahkemelerinden ayrıca yeni bir karar alınması gerekiyor. Telsim ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu yetkilileri ile Motorola Amerika ve Motorola Türkiye yetkilileri ICSID'a yapılan başvuruyla ilgili görüş bildirmekten kaçındı. Türk tarafı Telsim'in satışını tehlikeye düşüreceği, en azından fiyatını ucuzlatacağı; Motorola ise en büyük pazarlarından Türkiye ile ilgili olduğu için açıklama yapmıyor. Resmî başvuru yapan Motorola ile hukukçu arayışlarını sürdüren Maliye soruları cevapsız bırakıyor. Telsim, Dünya Bankası'ndaki Merkez'e Türkiye aleyhinde yapılan ikinci başvuru. İlk başvurunun sahipleri yine Amerikan şirketleri olan Pseg Global Inc. ve The North American Coal Corporation idi. Şikayet konusu ise Türk Enerji Bakanlığı'nın Konya Ilgın'daki termik santraldan vazgeçmesi konusuydu. 2 Mayıs 2002'de yapılan müracaat sonrasında Merkez, Pseg Global Inc.'in davasını geçen ay kabul etti. The North American Coal Corporation'ın davası ise reddedildi. Ilgın davasında Türkiye'nin müzakerecisi İsviçreli Gabrielle Kaufmann-Kohler isimli, ICSID davalarında ünlü bir avukattı. Amerikan şirketi ise Türkiye'deki Birsel Hukuk Bürosu ile birlikte çalışıyor. Söz konusu merkeze Türkiye'den de Pakistan aleyhine başvuru olmuş. Bayındır İnşaat, Pakistan Hükümeti'ni, iptal edilen otoyol projesi sebebiyle 1 Aralık 2003'te dava etti. 15 Haziran 2004'te görülen davada hakem heyeti teşekkül etti. Konya Ilgın davasında Türkiye'nin müzakerecisi olan Gabrielle Kaufmann-Kohler, bu davanın kurul başkanı. Taraflar, tahkim heyetinin yetkisi konusundaki iddia ve savunmalarını 2004 Aralık ayında verdi. Şu anda heyet Merkez'in davaya yetkili olup olmadığını tartışıyor. Telsim’in sunduğu ödeme planı reddedilmişti Motorola, Telsim'den kaynaklanan alacaklarının tahsili için Amerika New York Federal Bölge Mahkemesi'ne açtığı davayı Ağustos 2003'te kazanarak, Uzan ailesini 4,26 milyar dolar tazminata mahkum etti. Ancak bu kararın Telsim ve Uzan ailesi için bir bağlayıcılığı bulunmuyor. Uzanlar ise Telsim ile Motorola arasındaki sözleşmede yazıldığı için İsviçre tahkim heyetlerine tek taraflı olarak bir ödeme planı sundu. Motorola'ya olan 1,8 milyar dolarlık borcunun yeniden yapılandırılması için İsviçre Hakem Heyeti'ne başvuran Telsim, borcunun yeni faiz ve geri ödeme planı ile 10 yıllık vadeye yayılmasını istedi. Bu plana göre 45 milyon dolarlık ilk taksidi 30 Haziran 2002, 40 milyon dolarlık ikinci taksidi de 31 Aralık 2002'de ödeyecek, borcunu da 31 Aralık 2011'de bitirecekti. Ancak Telsim tek taraflı bu teklifine Motorola taraftar olmadığı için ödeme planını uygulamadı. Telsim'in altyapısını Türkiye'de Motorola kurdu. Borçlar da bu dönemde doğdu. ICSID Tahkim Heyeti'ni diğer tahkim heyetlerinden ayıran önemli bir özelliği de dava bitmeden ihtiyati tedbir kararı alabilmesi. Bu yüzden Türkiye, ilk müracaatın reddini sağlayabilirse 4 milyar dolarlık yükten kurtulmuş olacak. Eğer kabul edilebilirse davayı kaybetme ihtimali çok güçlenecek. ZAMAN