Mehmet Akif'in Kur'an hayali gerçek oldu

Gazi Üniversitesi Arap Dili Eğitimi öğretim üyesi Doç. Dr. Mehmet Hakkı Suçin, merak uyandıracak özgün bir çalışmaya imza atarak Kur’an-ı Kerim'i farklı bir metotla çevirdi.

Aynı zamanda milli şairimiz Mehmet Akif Ersoy'un da hayali olan Kur’an’ın şiirsel güçlü bir dille tercüme edilmesi konusunda çalışma yürüten Suçin, ayetlerin Türkçe meallerini şiirsel ritmi güçlü bir dille kaleme alarak, "Şiir Şiir Ayetler-Amme Cüzü Çevirisi" adıyla kitaplaştırdı. Suçin, Kur’an mealinin şiirsel anlatımı fikrinin nasıl oluştuğu konusunda, "Ankara’nın büyük kitapçılarından birinde dini kitapların sergilendiği raflara bakıyordum. Yan yana dizilmiş nefis baskılı Kur’an mealleri dikkatimi çekti. Önce birini sonra diğerini derken hepsini tek tek karıştırdım. Kur’an’ın kendine özgü o dinamik ritmi, bu ritmin Türkçede de yakalanıp yakalanamayacağını düşündürttü bana. Eve varır varmaz birkaç sureyi çevirmeyi denedim. Çevirdikçe, ortaya çıkan sonuç beni heyecanlandırdı. O gece sabaha doğru hâlâ ayaktaydım ve on yedi kısa surenin çevirisini bitirmiştim. Belli aralıklarla Amme Cüzü bitene kadar çeviri yapmaya devam ettim. Yani tamamen plansız, kendiliğinden ortaya çıkan bir çalışma.”

Şiirsel bir dil yakalamak isterken Kuran mealinde anlam kaybına yol açıp açmadığı konusunda ise Suçin, "Ayetlerde söz konusu biçim, nihayetinde bir içeriği veya mesajı ifade eder. Bu nedenle çevirmen, bir taraftan kaynak metinde yaratılan işitsel estetik değerleri muhafaza etme, diğer taraftan metnin anlamını hedef dile taşımak gibi zor bir işi başarmak zorunda. Çevirimde anlamı ön plana çıkarırken diğer meallerde olduğu gibi biçimi olabildiğince feda etmemeye çalıştım” dedi.

Suçin'in kaleme aldığı ve Opus Yayınları'ndan çıkan "Şiir Şiir Ayetler-Amme Cüzü Çevirisi" adlı çevirisinde, Kuran'ı şiirsel bir dille anlatırken anlam kaymaları ve kaybına ilişkin endişeleri nasıl giderdiği konusunda ise şöyle konuştu:

ESTETİK DİL ZATEN VAR

Suçin çalışmasıyla ilgili şunları söyledi: 

"Çevirdiğim surelerde ilk dikkat çeken özellik, ayetlerin, çoğu zaman kafiyeli hatta zaman zaman vezinli olması, yüksek bir şiirsel “tempo”ya sahip olmasıydı. Diğer bir ifadeyle, çevirdiğim surelerde biçim veya estetik değerler hemen kendini gösteriyor. Biçim veya estetik değerler derken, çeviride kayba uğrama riskiyle karşı karşıya kalan şiirsel ritim ve müzikaliteyi kastediyorum. Söz konusu estetik değerleri Türkçede yeniden yapılandırmak amacıyla ayetleri kafiyeli çevirme gayreti içine girmedim. Zira bir taraftan hedef metnin içeriği veya anlamı kafiyeye kurban gidebilir, diğer taraftan çağdaş şiirin sesine alışık entelektüel okuyucuyu yorma riski doğabilirdi. Kur’an ayetlerindeki şiirselliği, uyaklarla değil çağdaş şiirin ritim ve iç ses olanaklarının yanı sıra şekil boyutundan da yararlanarak telafi etmeye çalıştım. Böylece çevirmen olarak, anlamı hedef metne taşıma konusunda geniş bir hareket alanına sahip olma imkânı buldum. Kur’an ayetlerini çevirirken geleneksel tefsir kaynaklarından yararlanmakla birlikte, çok anlamlı sözcük ve ifadelerde ayetin bağlamına, metnin bütünlüğüne, derin yapısına uygun en yakın anlamı benimsedim. Kur’an ayetlerinin 'dinamizmini' bir parça da olsa Türkçeye yansıtmak istedim. Nihayetinde her çeviri veya meal bir yorumdur. Benim çevirim, edebî zevke sahip entelektüel bir kitleyi hedeflemektedir. Amacım, bundan sonra Kur’an çevirilerini yapacak çevirmenler nezdinde küçük de olsa bir farkındalık oluşturmaktır. Mutlaka eksiklerim vardır fakat niyetimin halisane olduğunu Yüce Yaratıcı bilmektedir."

Kur’an’da şairlere ilişkin olumsuz ifadeleri değerlendiren Suçin, “Tabii ki Kur’an-ı Kerim bir şiir kitabı değildir. Ama özellikle Mekkî ayetlerde şiirsel ritim hemen hissedilir. Şimdiye kadar yapılan Türkçe meallerde ayetlerin bu özelliği genellikle göz ardı edilmiştir. Bu ise mealleri hem anlaması güç hem de ritmi olmayan metinlere dönüştürmüştür” diyerek sözlerini şöyle sürdürdü:

“Kur’an’da bazı ayetlerde şairler için çizilen olumsuz imaj, dönemin şairlerinin ve şiirinin üstlendiği kötü işlevden kaynaklanmıştır. Zira Kur’an’ın nazil olduğu dönemde şairler, ilhamlarını cinlerden ve benzeri gizli güçlerden alan kişiler olarak görülmüştür. Bugünkü toplumda şiirin böyle bir işlevi yoktur. Bugün şiirin anlam dünyasındaki işlevi olumludur. Bununla birlikte bu çeviriyle Kur’an’ın ne kadar şiirsel olduğunu göstermeyi amaçlamadım. Kitabın başlığındaki ‘şiir şiir’ ikilemesiyle, Türkçede ‘şiir gibi gözler’ deyimindeki güzel anlama gönderme yapmak istedim.”

Suçin, kitap yayınlandıktan sonra okurlardan nasıl tepki aldığı sorusunu “Çeviri yayınlanmadan önce ilahiyatçı bazı arkadaşlara okuttum. Oldukça teşvik edici dönütler aldım. Şimdi de çok farklı kesimlerden oldukça olumlu dönütler alıyorum. Tabiatıyla bu da beni mutlu ediyor” diye yanıtladı.

ARAP NOBELİ JÜRİSİ

Gazi Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı öğretim üyesi Doç. Dr. Mehmet Hakkı Suçin, Manchester Üniversitesi’nde misafir akademisyen olarak çalıştı. Ulusal ve uluslararası düzeyde yabancılar için Arapça öğretim programları hazırladı. Arapların Nobel’i olarak nitelendirilen Uluslararası Arap Romanı Ödülü’ne jüri üyesi seçildi (2014). 2012 yılından bu yana Arapça-Türkçe/Türkçe-Arapça Edebî Çeviri Atölyelerinin moderatörlüğünü yürütüyor. 20'ye yakın kitabı yayınlanan Suçin Arap edebiyatından çok sayıda kısa öykü ve şiiri Türkçeye kazandırdı.

Şiir Şiir Ayetler'den örnek çeviriler

ÂDİYÂT SURESİ

NEFES NEFESE KOŞAN ATLAR   

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla

Andolsun!
Nefes nefese koşan atlara
Ateş saçan kıvılcımlara

Andolsun!
Sabaha karşı akın eden atlara
Derken etrafı toza dumana katan
Ve savaşın koynuna dalan atlara

Andolsun!
İnsan nankördür Rabbine karşı!
Kendisi de şahittir buna
Zira pek düşkündür çıkarına

Bilmez mi ki kabirler boşaltıldığında
Ve kalpte gizli ne varsa döküldüğünde ortaya
Rableri gösterecektir her şeyi ona.

MA'ÛN SURESİ

ZOR ANDA YARDIM

Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla

Hesap Günü’nü inkâr edeni gördün mü?
Odur itip kakan yetimi
Kılını kıpırdatmaz doyurmak için fakiri

Yazık! Şu namaz kılıp duranlara
Namazlarına hoyrat davrananlara
Gösteriş sevdalılarına

Ve yardıma koşmayana
Zor anında insana.