Kül bulutları tehdit olmaktan çıkabilir

Geçen yıl İzlanda'da meydana gelen yanardağ patlaması sırasında, 10 milyon yolcu aksamalar sonucu perişan oldu, yapılamayan uçuşların maliyeti havayolu şirketlerine ağır bir darbe indirdi.

Bilimadamları ve sektör yöneticileri bir sonraki yanardağ patlamasında, aynı tablonun ortaya çıkmamasına çalışıyor. Gökyüzüne yükselen küllerin etkisinin sis gibi, elverişsiz ama olağan bir hava olayı ile sınırlı kalmasını hedefliyor.

Bunun için geliştirilen son çözüm, kül bulutlarını uzaktan tespit edebilen bir sistem.

Kül motoru durdurabiliyor

Volkanik kül, jet motorları açısından hayati risk oluşturuyor. Aşırı ısınmış kül zerreleri motora girdiğinde cama dönüşüyor ve motoru durduruyor.

Dolayısıyla, hava sahalarının idarecileri, püskürme yaşandığında uçakları oluşan bulutlardan uzak tutmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Zira henüz külden hiç etkilenmeyecek bir motor geliştirilmiş değil.

Geçen yıl Mayıs'ta İzlanda'daki Eyjafjallajokull yanardağı faaliyete geçtiğinde, Avrupa'nın hava sahasının büyük bölümünün kapanması da yayılan kül bulutlarından kaynaklanıyordu.

Uluslararası Hava Ulaşımı Derneği'ne göre oluşan krizden 10 milyonu aşkın yolcu etkilendi ve 100 bin sefer iptal edildi.

Bu durum havayollarına 1,7 milyar dolara mal oldu.

Bu nedenle, havayolu şirketlerinin de bir sonraki yanardağ patlaması sırasında (ki bir gün bir yanardağda muhakkak olacak) aksamaları en aza indirmenin yollarını bulmak için seferberliğe girişmesi şaşırtıcı olmasa gerek.

Örneğin Easyjet şirketi, Norveç Hava Araştırmaları Enstitüsü'nden (NILU) Dr. Fred Prata'nın çalışmalarına kaynak sağlamayı seçti.

Prata, ekibiyle külün belli bölgelerde ne kadar yoğunlukta olduğunu tespit etmek için özel bir kızılötesi kamera geliştirdi.

Kameraya, Havadan Volkanik Nesne Görüntüleme Dedektörü (Airborn Volcanic Object Imaging Detector) adı verildi.

Kısaltması ise, 'kaçınma' anlamına gelen AVOID sözcüğünü oluşturuyor.

Dr Prata, AVOID bir uçağa yerleştirildiğinde, pilotun 50 bin fite (15240 m) kadar uçuş irtifasında, 100 ile 300 kilometre ötedeki kül bulutlarını görebildiğini söylüyor.

AVOID kül bulutunun yoğunluğunu da ölçüyor ve farklı yoğunluktaki kül tabakaları arasından olası geçiş koridorları belirliyor.

Prata, "Bu cihaz taktik amaçla, pilotun tehlikeyi görüp bunun etrafından emniyetli şekilde uçmasını sağlamak üzere kullanılabilir" diyor.

Prata, cihaz yerleştirilen uçakların topladığı verilerin bir ağda birleştirilmesi ve bunun SEVIRI uydusundan alınan meteorolojik verilerle birleştirilmesi durumunda, kül bulutunun nereye yönleneceğini, hangi bölümlerinin içinden geçmeye uygun olduğunu gösteren bir harita oluşturabileceklerini düşünüyor.

Kül öbekleri

Easyjet'in mühendislik hizmetleri başkanı Ian Davies, Dr Prata ile yakın işbirliği içinde çalışıyor.

Davies, bulutların yayılmasına ilişkin varolan modellerin, külün atmosefere eşit şekilde yayıldığı varsayımıyla işlediğini ancak toplanan verilere göre külün aslında öbeklendiğini vurguluyor.

Davies, AVOID'un pilotların "bu öbekleri görmesini ve bunlardan kaçınabilmesini sağlayacağını" söylüyor.

Bu teknoloji geçen yıl var olsaydı, son iki püskürmede kapatılan hava sahalarının büyük bir bölümünün hiç kapatılmamış olabileceğini savunuyor.

Cihaz, şimdiye dek sadece küçük uçaklar üzerinde denendi.

Kanadının altına AVOID cihazı yerleştirilen bir microlight uçak, bir süredir Avrupa'nın en aktif yanardağı olan Etna üzerinden uçuruluyor.

Uçakla 12 bin fite kadar çıkan araştırmacılar için bir sonraki hedef Airbus şirketi ile anlaşıp denemeleri A340 modeli ile sürdürmek.

Gelecek yılın başlarında yolcu uçağının kanadına özel hazırlanmış bir cihaz yerleştirip, yüksek irtifa denemeleri yapmak istiyorlar.

Easyjet de gelecek yaz, cihazı kendi uçaklarından birine monte etmeyi, ardından başka havayolları için satışa çıkarmayı öngörüyor.

İzlanda'daki yetkililerin Katla Yanardağı'nda artan sismik faaliyete dikkat çektiği bu günlerde, çabalara hız vermenin tam sırası.

Öngörüler doğru çıkarsa, Katla'nın püskürmesi, öncekilerden 10 kat daha güçlü olabilir.