Kelebekler göçlerinde manyetik pusula kullanıyor

Bilim insanları göçmen bir kelebek türü olan kral kelebeğinin Kuzey Amerika boyunca binlerce kilometre süren göçlerini içsel bir manyetik "pusula" kullanarak yönetebildiğini söylüyor.

Kral kelebeklerinin güneşi bir pusula gibi kullanarak uçabildikleri biliniyordu. Ancak kelebekler bulutlu günlerde bile güneye, Meksika'ya doğru uçmayı başarıyor.

Bunun nasıl olabildiğini bulmaya çalışan bilim insanları bir laboratuvar deneyinde etraflarındaki manyetik alan değiştirildiğinde kral kelebeklerinin yön değiştirdiğini ortaya çıkardı.

Nature Communications isimli dergide yayınlanan araştırma bu bulguların tıpkı kaplumbağalar ve kuşlar gibi böceklerin de jeomanyetik pusula kullandığını ortaya koyduğunu ileri sürüyor.

Araştırmanın ortaya koyduğu bulgular, insanlar tarafından oluşturulan manyetik kirliliğin kelebekleri rahatsız edebileceği endişesini artırdı. İnsan eliyle oluşturulan bu kirliliğin hali hazırda göçmen bir kuş türü olan kızılgerdanları rahatsız edebildiği biliniyor.

Mucizevi göç

Kuzey Amerika kral kelebeği Danaus plexippus Kanada'dan Meksika'ya yaptığı o destansı yolculukla biliniyor.

Her sonbaharda, daha önce birkaç yüz metreden fazla uçmamış olan milyonlarca kelebek Erie Gölü'nden yola çıkar ve Mihoacan dağlarının daha sıcak ormanlarına varmak için güneye doğru uçmaya başlar.

Bu ormanlarda ağaçları kaplayarak kışı geçiren kelebekler binlerce turisti kendilerine çeken müthiş güzellikte görüntüler oluşturur.

Kadim bir halk olan Mayalar bu kelebeklerin ölümün ruhu olduğuna inanıyordu. Kelebekler Kuzey Amerika'da ticaret ve işbirliğinin sembolü haline geldi.

Massachusetts Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Profesör Steven Reppert "(Kelebekler) muhteşem bir biyolojiye sahipler. İlham vericiler ve bize göçmen hayvanlarla ilgili çok şey öğretebilirler" diyor.

Yıllar boyunca Reppert ve ekibi, kelebeklerin ekvator boyunca yönlerini nasıl bulabildiklerini araştırmış.

Daha önce bu hayvanların güneşin pozisyonunu antenlerindeki ışığa duyarlı moleküller sayesinde hesaplayabildiklerini keşfetmişler.

Böcekler bunu içlerindeki biyolojik saatle birleştirdiklerinde zaman ayarlı bir güneş pusulasına sahip olmuş oluyorlar.

Fakat kalın bulut tabaklarının altında bile yollarını kaybetmeyen bu böcekler, ek bir manyetik pusulanın varlığını düşündürüyor.

Bunu test etmek için bilim insanları kelebekleri bir uçuş simülatörüne koyup bağlayarak, "aynı nokta üzerinde" uçarlarken yön göstermelerini sağladı.

Simülatörü manyetik bir bobin sistemi ile çevreleyen ekip, alanın eğimiyle oynamayarak ekvatorun ve kutupların konumunu değiştirebilmeyi mümkün kıldı.

Kelebekler ise güney olarak algıladıkları yöne doğru döndüler.

Mavi dalga ışık

Buradaki kritik nokta ise manyetik pusulanın kelebekler ancak ultraviyole-A/mavi dalga ışığa maruz kaldıklarına çalışabilmesi. Daha önce kral kelebekleri ile yapılan manyetik alan deneylerinde bu durum ortaya çıkmamıştı, bu da araştırmacılara göre geçmiş araştırmalarda bu türden bir pusulanın neden keşfedilemediğini açıklıyor.

Reppert "Şu ana kadar bildiklerimize göre, uzun mesafe göç eden bir böcek türü tarafından eğimli bir manyetik pusulanın kullanıldığını ilk kez görüyoruz" diyor.

"Doğrusal günışığı hüzmelerinin mevcut olmadığı koşullarda bu, önemli bir yön bulma mekanizması olarak görev yapabilir."

Kral kelebeklerinin örneğin kışlayabilecekleri yerler gibi belirli bölgeleri fark etmelerini sağlayacak bir "harita duyusu" olup olmadığı ise ileriki araştırmaların konusu.

Araştırmacılar bu pusulanın mekanizmasını ortaya çıkarmaya çalışıyor. Onlara göre pusula "kriptokrom" olarak bilinen ve kelebeklerin anteninde yer alan, aynı zamanda hem ışığa hem manyetik alanlara duyarlı olan moleküller sayesinde çalışabiliyor.

Benzer bir pusula kuşlarda ve deniz kaplumbağalarında da bulunuyor olabilir. Fakat kelebekleri incelemek daha kolay ve davranışlarına dair ipuçları verebiliyorlar.

Reppert yarım milyar kadar kelebeğin kışlama bölgesinde görülebildiğini ancak geçen yıl iki kat kadar az kelebeğin gözlendiğini söylüyor ve bir endişeye dikkat çekiyor: "İnsan eliyle oluşturulan manyetik kirliliğin kelebeklerdeki pusulayı bozma olasılığı."

Kızılgerdan kuşları üzerine yapılan yeni bir araştırmadan söz eden Reppert bu araştırmada elektikli aletlerden ve AM radyolarından oluşan zayıf manyetik alanların dahi kuşların iç pusulalarına zarar verdiğinin ortaya konduğunu söylüyor.