Kafein, şeker, yağ ve çocuklarımız

Çocukların ve ergenlerin beslenme alışkanlıklarında büyük paya sahip olan kolalı içecekler, çikolata türleri ve fast-food denilen hızlı-hazır yiyecek türleri, şişman bir neslin yetişmekte olduğunu haber veriyor. Özellikle fast-food yiyecekler, aşırı derecede yağlı olmaları nedeniyle yüksek kalori içerir. Şeker ve yağ gereğinden fazla enerji alımına yol açar ve beraberinde şişmanlığı getirir. Şişmanlık da şeker hastalığı, kalp-damar hastalıkları ve kanser gibi kronik hastalıkların oluşumundaki temel basamaklardan biridir. Daha önceki yıllarda orta yaştaki bireylerde rastlanan kalp-damar hastalıklarının görülme yaşı bugün yirmili yaşlara kadar düştü. Bunun en büyük nedeni kötü beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktiviteden uzak bir yaşam... Türkiye’de son 10 yıl içerisinde 100 bin erkekten 800’ü ve 100 bin kadından 470’i kalp-damar hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetti. Türkiye bu sayı ile dünyanın ilk sıralarında yer alıyor. Kafeinli içeceklerin aşırı tüketimi, aşırı şekerli ve yağlı yiyecekler kötü beslenme alışkanlıklarının başında yer alıyor. KAFEİNLİ İÇECEKLER Kafeinin çocuklar ve yetişkinler üzerindeki etkileri de benzer. Kafeinin çocuklar üzerindeki en belirgin etkisi uykuya geçmelerini zorlaştırması. İçinde kafein bulunan yiyecekleri ya da içecekleri tüketen çocuklar zor uyur. Çocuklar kafeine karşı yetişkinlerden çok daha fazla duyarlıdır. Bunun yanı sıra kafein aşırı idrara çıkmaya neden olur. Vücutta aşırı su kaybı meydana gelir. Uzun süreli ve aşırı su kaybı, vücudun susuz kalmasına neden olabilir. Yapılan araştırmalar kafeinin kalsiyum, magnezyum, potasyum ve sodyum atımını da artırdığını gösteriyor. Aynı zamanda, çocukların kafeinli içeceklere (kolalı içecekler) olan eğilimi, onların süt gibi kalsiyum içeren içeceklere olan isteğini azaltmakta ve günlük kalsiyum alımının yetersiz olmasına neden olabilmekte. Çocuklar kafeini, kola ve diğer sodalı içeceklerden alırlar. Ayrıca bu tür içecekler şeker açısından son derece zengin olmalarına karşın, hiçbir yararlı besin öğesi (mineral ve vitaminler) içermezler. Kafein çikolata, kahve ve çayda da bulunur. Bazı ebeveynler, gazlı olan kolalı içecekler yerine buzlu çay dediğimiz (ice-tea) içeceklerin daha iyi bir seçenek olduğunu düşünürler. Oysa buzlu çay tarzındaki içeceklerde de, en az kolalı içecekler kadar kafein ve şeker ihtiva eder. ŞEKER Kafeinli içeceklerin neden olduğu en büyük sorunlardan biri de içerdikleri şekerdir. Yapılan çalışmalar sonucunda, beş yaşlarındaki bir çocuğun günlük olarak en fazla altı silme yemek kaşığı şeker alması önerilir. Kolalı içeceklerin bir kutusu (330 cc) yaklaşık üç yemek kaşığı şeker içerir. Bu da günlük şeker alımının yarısının tüketildiği anlamına gelir. Şekerin en bilinen etkisi dişlerde meydana getirdiği yıpranma ve çürüklerdir. Aşırı şeker tüketimi şişmanlıkla da doğru orantılıdır. Bununla birlikte, aşırı şeker tüketiminin çocuklarda hiperaktif davranışları artırdığına dair çalışmalar da bulunuyor. Ancak bundan şekerin hiperaktiviteye neden olduğu anlamı çıkarılmamalıdır. Çocuk ve ergenlerde şekerin en belirgin kaynakları; hazır meyve suları, kolalı içecekler, diğer meşrubatlar, tatlı bisküviler, kekler, şekerlemeler ve her türlü tatlıda bulunan şekerdir. Meyveler de şekerin doğal bir kaynağıdır. Fakat meyveler, şekerin yanında, posa ve birçok değerli vitamini içeren dengeli besinlerimizdendir. YAĞ Yağ, şekerle birlikte kalorinin büyük parçasını oluşturur. Yiyeceklere lezzet ve yapı veren yağ, en fazla kalori içeriğine sahip besin öğesidir. Günümüzde beslenme uzmanları, günlük enerji alımının en fazla %30’unun yağlardan gelmesini önermektedir. Bu da günlük enerji gereksinimi yaklaşık 2500 kalori olan bir bireyin en fazla 750 kalorisini yağlardan alabileceği anlamına gelir. Çocuklar ve ergenler arasında, fast-food beslenmenin bir yaşam biçimi halini aldığı günümüzde aşırı yağ tüketimi karşımıza çıkıyor. Ülkemizde yapılan bir çalışmada on iki-on dokuz yaşları arasındaki bireylerde yağ ve tuz tüketiminin önerilenin çok üzerinde, vitamin ve mineral tüketiminin ise son derece düşük oranlarda olduğu belirlendi. Bütün bu olumsuzlukların yanında sebze ve meyve tüketimin toplamı neredeyse iki porsiyondan daha az. Aşırı yağlı besinlerin tüketilmesi; çocuk ve ergenlerde damar yapısının daha hızlı bozulmasına neden olur. Bu da erişkinlik döneminde damarların elastikiyetinin azalmasına neden olur. Bunun sonucu da, kalp-damar hastalıklarının oluşmasıdır. ÖNERİLER Anne ve babalar kolalı içeceklerin aşırı tüketimi yerine, taze sıkılmış meyve suları, süt ve ayran gibi besleyici içecekleri çocuklarının beslenme alışkanlıkları arasına katmaya çalışmalılar. Fast-food yiyecekler ise bir beslenme biçimi değil, en fazla ayda bir-iki kez yapılan bir değişiklik olmalı. Çocukların haftada en az üç kez, 30 dakika süreyle egzersiz yapmaya özendirilmesinde de yarar var. Çocuklarına örnek olabilmek için, öncelikle anne ve babaların kendilerini gözden geçirmeleri, kendi beslenme alışkanlıklarını düzeltme yolunda emin adımlar atmalarında yarar bulunuyor. SEBZELİ BURGER Servis: 8 kişilik Hazırlama Süresi: 25 dakika Pişirme Süresi: 23 dakika Malzemeler 2 orta boy patates 100gr brokoli 4 adet yeşil soğan 100 gr ezilmiş badem 1 yumurta sarısı Tuz ve taze öğütülmüş karabiber Şekil vermek için un 1-2 yemek kaşığı ayçiçek yağı Servis İçin 125gr makarna Yeşil biber 1 domates 16 adet haşlanmış mısır tanesi Yapılışı Soyulmuş patatesleri kaynamış suda 10 dakika süreyle haşlayın. Küçük parçalara ayırdığınız brokoliyi de patateslere ekleyin ve yumuşayıncaya kadar 4-5 dakika pişirin. Suyunu süzüp bir kenara alın. Soğanları ince ince doğrayın. Haşladığınız patates ve brokoliye soğanı, ezilmiş bademleri, yumurta sarısını, tuz ile karabiberi ekleyerek bir karışım hazırlayın. Ellerinizi unlayarak, patates karışımından sekiz adet köfte hazırlayın. Büyük bir tavada çok az sıvı yağ ısıtın ve köfteleri 3-4 dakika süreyle kızartın. Küçük bir tencerede makarna haşlayın ve domates sosuyla karıştırın. Biberleri göz şeklinde doğrayın, domatesi de ağız şeklinde dilimleyin. Hazırladığınız sebzeli burgeri tabağa koyun. Domates soslu makarnayı saç şeklinde tabağa yerleştirin. Mısır tanesinden göz bebeği, brokoliden kaş ve domates dilimlerinden ağız yapın. Kaynak: Aylık anne baba eğitimci dergisi “Çoluk Çocuk”