İstisnalar, devlete pahalıya mal oluyor

Gelirler Kontrolörlerinin Vergi Sorunları Dergisi'nde yeralan bir araştırmaya göre, Türkiye'de giderek yaygınlık kazanan vergi istisnaları ile her yıl trilyonlarca lira vergi kaybı meydana geliyor. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi öğretim görevlilerinden Mehmet Özkara'nın gerçekleştirdiği araştırmaya göre, gelir, kurumlar ve katma değer vergilerinde çok sayıda vergi istisnası bulunuyor. Bu durum, dar kapsamlı bir istisna uygulanan gayrımenkul sermaye iradında bile verginin yedide biri oranında bir gelir kaybına yolaçıyor. Beyannameli gelir vergisi mükellefleri için de, verginin matraha oranını yüzde 30'da bırakıyor. İSTİSNALAR MATRAHI GEÇTİ Vergi istisnaları, en fazla kurumlar vergisinde uygulama alanı buluyor. Kurum kazançlarına, iştirak kazançları istisnası, yatırım fon ve portföy işletme kazancı istisnası, kupon satış kazancı istisnası, emisyon primi istisnası, ştirak hisseleri ve gayrımenkul satış kazancı istisnası, yurtdışı inşaat onarım istisnası ve yatırım indirimi gibi çok sayıda istisna uygulanıyor. 1997-2001 yılları arasındaki beyannameleri değerlendirmeye alan araştırmaya göre, istisnalar sonucunda kurumlar vergisinde yarı yarıya bir vergi kaybı ortaya çıkıyor. Söz konusu dönemde beyanname veren kurumların toplam kazancı, 91 katrilyon 994 trilyon 6 milyar 358 milyon lira olarak gerçekleşti. 46 katrilyon 255 trilyon 676 milyar 154 milyon liralık gelir, istisnalar nedeniyle kurumlar vergisi matrahından düşürülürken, kurumlar vergisine esas matrah, 45 katrilyon 738 trilyon 330 milyar 204 milyon liraya düştü. Böylece istisnalar sonucu kurumlar vergisinde 13 katrilyon 434 trilyon 506 milyar 328 milyon liralık vergiden vazgeçilmiş oldu. 3 katrilyon 199 trilyon 645 milyar 682 milyon liralık gelir vergisi stopajı dikkate alındığında ise kurumlar vergisindeki istisnaların yolaçtığı net vergi kaybı, 10 katrilyon 234 trilyon 860 milyar 646 milyon lira olarak hesaplandı. Net vergi kaybının, hesaplanan kurumlar vergisine oranı da yüzde 74.6 oldu. KDV'DE DURUM Araştırmada, KDV istisnalarına ilişkin değerlendirmede ise 1997-98 yıllarındaki beyannameler baz alındı. Bu dönemde 2 milyon 618 bin 17 beyanname verildi ve toplam KDV matrahı 135 katrilyon 145 trilyon 848 milyar 604 milyon lira olarak tespit edildi. Bunun KDV'si ise 19 katrilyon 454 trilyon 542 milyar 933 milyon lira olarak gerçekleşti. Bu beyannamelerde ihracat istisnası, deniz, hava ve demiryolu taşıma araçlarına ilişkin istisna, liman ve hava meydanlarında yapılan hizmetlere ilişkin istisna, petrol arama faaliyetlerine ilişkin istisna, transit ve uluslararası taşımacılık istisnası ve diplomatik istisna işlemi yapıldı. Sonuçta 13 katrilyon 17 trilyon 816 milyar 276 milyon liralık teslim ve hizmet tutarına iade hakkı doğdu. 13 katrilyonluk istisna ile birlikte de 1 katrilyon 874 trilyon 565 milyar 9 milyon liralık KDV'den vazgeçilirken, bunun hesaplanan KDV'ye oranı, yüzde 9.6 olarak belirlendi. Söz konusu yıllarda matraha yüzde 1 ile yüzde 40 arasında değişen oranlarda KDV uygulanırken, istisnalar sonucunda ortalama oran da yüzde 14.4'e düştü. Araştırmaya göre, vergi istisnaları, gelir vergisinde ortalama vergi oranını yüzde 1.3, kurumlar vergisinde yüzde 15, katma değer vergisinde de yüzde 1.3 aşağı çekti. KAYIP BİLANÇOSU Araştırmaya göre, 1997-2001 döneminde gelir ve kurumlar vergisinde istisnaların sonucu oluşan kayıp tutarı, 10 katrilyon 321 trilyon 9 milyar 684 milyon liraya ulaştı. Söz konusu yıllardaki ortalama dolar kuruyla, meydana gelen vergi kaybı 20 milyar 575 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu ise günümüz değeriyle 30 katrilyon liranın üzerinde bir verginin istisnalar nedeniyle bırakılması anlamına geldi.