IŞİD'i sadece onlar yenebilir!

CIA için 20 yıl boyunca Irak’ı takip eden Judith Yaphe, IŞİD’le savaşı Milliyet’e değerlendirdi. Yaphe’ye göre Sünniler IŞİD’e karşı ayaklanmadığı müddetçe Irak ve Suriye için huzur yok.

Milliet'in haberine göre, Dünya, Radikal İslamcı terör örgütü Irak-Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) Irak’ta Musul’u da içine alan geniş bir bölgeyi ele geçirmesinin şokunu yaşarken durumu daha geniş bir perspektiften değerlendirmek için Judith Yaphe’yle George Washington Üniversitesi’ndeki ofisinde buluştuk.

Yaphe, Amerikan Merkezi Haberalma Teşkilatı’nda (CIA) 20 yıl Irak analisti olarak çalıştı. Dolayısıyla Irak’ın hem geçmişini hem de modern tarihini en ince detayına kadar biliyor.

Irak’ta gördüğümüz bir terörist ayaklanma mı yoksa bir iç savaş mı?

Mezheplerarası savaşa dönüşen bir terörist ayaklanmaya şahit oluyoruz. Ancak bu tüm Sünnilerin tüm Şiilere karşı olduğu küresel bir savaş değil. Irak ve Suriye’de etkin olan IŞİD ve El Nusra’nın eylemlerinden bahsediyoruz.

 IŞİD ne istiyor?

Toprak istiyor. Şeriat devletini kurup sınırları kaldıracaklar. Böylece kaynaklarını artıracaklar, daha fazla savaşçı eğitebilecekler. Sonra da yerlerinde mutlu mutlu oturacak değiller. Bağdat’ı hedef alacaklar ya da etrafından dolaşıp Şiilerin kutsal kentleri Necef ve Kerbela’ya saldıracaklar. Bunu başarıp başaramayacakları ayrı bir soru. Ama küresel düşündükleri kesin.

‘İşgal yardım etti’  

ABD’nin Irak işgalinin IŞİD’in yükselişindeki rolü nedir?

Yardımcı olduğu kesin. İşgal birçok mutsuz Sünni yarattı. IŞİD nasıl oldu da bugün Musul gibi bir kenti bu kadar kolay ele geçirebildi? Bana öyle geliyor ki kızgın Sünni Araplardan oluşan yumuşak başlı bir halk olduğu içinÖ Önde gelen Sünni politikacılar, etkin aşiretler 2004’te El Kaide’yi destekledikleri gibi şimdi de IŞİD’i destekliyorlar. IŞİD eski Baasçıların, Nakşibendi ordusunun desteğiyle başarılı.

 Suriye’deki savaş nasıl etkiledi?

Oradaki zaferler sayesinde dünyanın dört bir yanından savaşçı toplayabildiler. Kontrollerindeki topraklarda vergi; petrol rafinerilerinden para elde edip Irak’a geçtiler.

 Washington bugünü engellemek için neyi farklı yapabilirdi?

Aslında tamamen engellemeleri büyük ihtimalle mümkün değildi. Bir gecede politik kültür yaratamazsınız. Ama Bush yönetimi de birçok hata yaptı. Orduyu dağıtmaları, de-Baasifikasyon (devleti Baas Partisi’nden arındırma) Sünnilere artık ikinci sınıf vatandaş sayıldıkları yönünde çok güçlü sinyaller verdi. O andan itibaren ulusal birlik için tüm çabalar reddedildi.

El Kaide’yle savaş

ABD askerlerinin daha fazla kalması sonucu değiştirir miydi?

Amerikalılar yeteri kadar para ve enerjiyle her şeyi düzeltebileceklerini sanıyorlar. Ama bunu düzeltemezlerdi. Zaten asıl sorun Nuri El Maliki ile başladı. Başbakan olduğu günden itibaren yavaşça tüm kontrol mekanizmalarını ortadan kaldırdı.

 Irak’ta çatışma nasıl biter?

2004 sonrasında ayaklanmayı Sünni Araplar bitirdi. Başta El Kaide’yi destekleyen aşiretler korkunç bir hata yaptıklarını fark ettiler. Amerikalılara giderek “Bizi silahlandırırsanız savaşırız” dediler ve El Kaide’yi yenilgiye uğrattılar. [IŞİD’i] yine onlar etkisiz hale getirebilir.

‘Irak’ta en şiddetli dönem’

 Irak’ın mezhep yapısına bakınca bu günlerin yaşanması kaçınılmazmış gibi geliyor...

Ben öyle düşünmüyorum. Daha önce mezhep savaşı hiç yaşanmadı. Sadece 19’uncu yüzyılın başında Vahhabiler, Şiilere karşı harekete geçerek Kerbela ve Necef’i işgal ettiğinde Irak’taki gruplar tarafından püskürtüldüler. 2003’e kadar Kürt, Sünni ve Şii halklar nispeten iyi ilişkiler içindeydi. 2004’ten sonrasındaki gibi etnik temizlik yoktu.

 Irak’ın gördüğü en şiddetli dönem bu mu?

Irak içindeki olaylar açısından evet. Irak’ta her zaman şiddet eğilimi vardı ama genellikle yönetimden halka ya da başka ülkelere yönelikti. Bugünkü kadar tatsızlık ve şiddetin olduğu bir dönem daha hatırlamıyorum.

 Saddam yönetimindeki Irak bundan daha mı iyiydi?

Hayır. Ama bugünkü durumun daha iyi olduğunu da söylemiyorum. Iraklılar Saddam için “En azından tehlikeyi tanıyorduk” diyecektir. Yine de bence Saddam’dan kurtulduklarına pişman olan tek bir Iraklı bile yoktur. Ama hesaba katmadıkları intikam arzusu o kadar güçlüydü ki ulusal uzlaşı asla bir seçenek değildi.

Kürtlerin bağımsızlık ilan etmesi zor

Kürtlerin bağımsızlık ilan etmesi elbette mümkün ama bilemiyorum. İran, bu tip bir bağımsızlık görmek istemiyor, kendi Kürt halkı var. Kürtlerin ise İran’ı dinlemesi gerekiyor. Çünkü Kürtler kara ile kuşatılmış durumda. Komşularıyla işbirliği olmazsa ülkeye hiçbir şey sokup çıkaramıyor. Yabancı desteğe ve yatırıma ihtiyaçları var. Yani bağımsızlık ilan etseler bile ne kadar ayakta kalırlar emin değilim.

İşgale karşıydı

Judith Yaphe aslen tarihçi. Doktorasını o dönem Osmanlı toprağı olan Irak’ta 1916-20 yılları arasında yaşanan Arap isyanları üzerine yaptı. 1975’te Amerikan İstihbarat Teşkilatı’na girdi. Irak konusundaki en kıdemli analist olarak Kuveyt’le savaş sırasında, Başkan George H. W. Bush’un okuduğu raporları o hazırlıyordu. 1995’te CIA’den sonra Pentagon’a bağlı, askerleri ve diplomatları eğiten Ulusal Savunma Üniversitesi’nde (NDU) ders vermeye başladı. ABD, 2003 yılında Irak işgaline hazırlanırken buna karşı çıkan seslerden oldu.  Kendi deyimiyle “Saddam’ın gitmesini istiyordu ama işgale karşıydı.”