İran'da seçim sistemi nasıl işliyor?

İran'da halk 11'inci dönem cumhurbaşkanlığı seçimleri için sandık başında. Şehir konseyi üyelerini belirlemek için yerel seçimler yapılıyor.

Başvuruda bulunan 686 aday adayından 8 kişinin onay aldığı seçimlerde, muhafazakâr ve reformcu kanattan birer adayın çekilmesi ile yarınki yarışta toplam 6 aday cumhurbaşkanlığı koltuğu için kozlarını paylaşıyor. Reformcu ve ilimli kanat, tek aday etrafında birleşirken muhafazakarlar 3 adayla seçimlere katıldı. İki aday bağımsız olarak seçimlere katılıyor.

KARARSIZ OYLAR ÖNEMLİ

İran'da yarın yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarışan 6 aday muhafazakârlarla reformcular arasında kalan kararsız oyları yanlarına çekmeye çalışıyor.

Eski nükleer müzakereci ve din adamı 64 yaşındaki Hasan Ruhani, reformcu Muhammed Rıza Aref'in yarıştan çekilmesi ve iki eski başkan, reformcu Muhammed Hatemi ve Haşimi Rafsancani'nin desteğiyle popülaritesini arttırdı.

Ruhani'nin yarınki seçimlerde favori rakipleri arasında diğer bir nükleer müzakereci Said Celili ve Tahran Belediye Başkanı Muhammed Kalibaf bulunuyor.

Mehr Haber Ajansı'nın anketine göre Kalibaf yüzde 17,8'le 10 bin kişinin desteğini alarak yüzde 14,6 alan Ruhani ve yüzde 9,8 alan Celili'nin önünde.

Kararsız seçmen sayısı yüzde 30,5'la yaklaşık 15 milyon kişiyken anketi cevaplamayanlar yüzde 11,3.

Başkanlık için yarışmak üzere kayıt yaptıran 700 kişiden sadece 8 erkeğin adaylığı İran'ın seçim kurulu Muhafızlar Konseyi tarafından kabul edilmişti. Adaylardan ikisi daha sonra yarıştan çekildi.

İRAN'DA SİYASİ SİSTEM

İran'ın siyasi sistemi karmaşık ve dünyada başka örneği olmayan bir yapıda. Sistem iki ayrı başlık altında toplanabilir: Halkoyuyla seçilenler ve atamayla göreve gelenler.

Halkoyuyla seçilenler, cumhurbaşkanlığı, kabine, meclis, danışma meclisi ve koruyucular konseyi.

Atamayla göreve gelenler, dini lider, silahlı kuvvetler, yargı, yüksek adalet konseyi.

Cumhurbaşkanı, meclis ve danışma meclisi doğrudan halkın oyuyla göreve geliyor. Ancak bu yetkililerin her hareketi atanmışlardan oluşan kurum ve organların denetim ve nezaretinde. Koruyucular Konseyi üyeleri ise Meclis tarafından belirleniyor.

EN FAZLA 2 DÖNEM YAPIYOR

Cumhurbaşkanı 4 yıl süreyle görev yapmak üzere seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyor. Anayasa, Cumhurbaşkanı'nı ülkenin en üst düzey ikinci yetkilisi olarak tanımlıyor.

Cumhurbaşkanı'nın yetkileri din adamları ve muhafazakârlarca ve hepsinden önemlisi de dini liderin yetkileri ve otoritesi ile sınırlanıyor. Dini lider silahlı kuvvetlerin denetimi ve güvenlik, savunma ve başlıca dış politika alanlarında karar alabiliyor.

Kabine ya da bakanlar kurulu üyeleri cumhurbaşkanınca seçiliyor, meclis tarafından onaylanıyor. Meclisin 290 üyesi her dört yılda bir yapılan seçimlerle belirleniyor.

Danışma Meclisi'nin görevi, dini lider seçmek, icraatını takip ve görevlerini yerine getiremediğine hükmedilirse görevden almak. Danışma Meclisi yılda iki kez toplanıyor.

On iki üyeli Koruyucular Konseyi, İran'daki en etkili yönetim organı ve hâli hazırda muhafazakârlar denetiminde.

Atamayla göreve gelen dini liderin rolü anayasada Ayetullah Humeyni'nin görüşleri doğrultusunda tanımlanıyor. Humeyni, dini lideri siyasi güç şemasının en tepesine yerleştiriyor.

Dini lider, Danışma Meclisi tarafından ve ömür boyu görev yapmak üzere seçiliyor. Silahlı kuvvetler Devrim Muhafızları ile düzenli ordudan oluşuyor. Bu iki kanat ortak bir genel komuta altında birleştiriliyor.

Ordunun ve devrim muhafızlarının tüm önde gelen komutanları dini lider tarafından atanıyor ve sadece ona karşı sorumlu oluyor.

İran'da yargı, hiç siyasi etkinin dışında kalamadı. Ülkede 1900'lerin başına kadar zaten kadılık sistemi geçerli olduğundan yargı din adamları denetimindeydi.

Konsey, dini lidere danışma hizmeti sunan bir organ olarak faaliyet gösteriyor. Aynı zamanda meclis ile Koruyucular Konseyi arasından herhangi bir anlaşmazlık yaşanırsa son sözü söyleyen kurum.

Yarın yapılacak olan seçimlerde İran halkı 2009'dan bu yana ilk kez sandık başına gidecek. 2009 seçimlerinde Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad tartışmalı bir şekilde tekrar bu göreve gelmiş, hile yapıldığı yolundaki iddiaları izleyen protestolarda en az 30 kişi ölmüştü.

2009'da seçime katılan reformcu adaylardan Mir Hüseyin Musavi ile Mehdi Karrubi hâlâ evlerinde gözetim altında. Reformcuların lideri Hatemi seçime katılmıyor, bir başka ılımlı aday olan eski Cumhurbaşkanı Ali Ekber Haşemi Rafsancani'nin adaylığı ise kabul edilmedi.

Ahmedinejad, anayasa gereği üçüncü bir dönem için aday olamıyor.