İran yeni cumhurbaşkanını seçiyor

İran'da milyonlarca seçmen, ülkenin yeni cumhurbaşkanını belirlemek için bugün sandık başına gidiyor.

Seçime katılmasına izin verilen altı aday da muhafazakâr kanattan. Ancak adaylardan ülkenin eski nükleer başmüzakerecisi Hasan Ruhani, son günlerde reformculara verdiği ılımlı mesajlarla gündeme geldi.

Seçimler sekiz yıldır ülkenin cumhurbaşkanı olan Mahmud Ahmedinejad'ın görev süresinin sona ermesinin ardından göreve gelecek yeni cumhurbaşkanını belirleyecek.

Seçimlere aday olmak için başvuran 680 adaydan 8'inin başvurusu onaylanmış, ancak bu adaylardan eksi Meclis Başkanı Gulam Ali Haddad Adil ve diplomat Muhammed Rıza Arif daha sonra adaylıktan çekilmişti.

Bugünkü seçimde yarışan altı adaydan beşi dini lider Ayetullah Ali Hamaney'e yakın isimler.

Yaklaşık 50 milyon kayıtlı seçmenin bulunduğu İran'da sandıklar TSİ 06.30'da açıldı ve 16.30'da kapanacak.

Ruhani'den reformculara 'açılım'

Bugünkü oylama son günlere kadar 'sonucu belli bir seçim' olarak değerlendirilse de, adaylardan Hasan Ruhani'nin, 'Batı'yla yeniden ilişkiye girilmesi gerektiği' yolundaki sözleri, reformcu seçmene bir mesaj olarak algılandı.

Reformcu kanadın adaylarından Muhammed Rıza Arif'in, eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin tavsiyesi üzerine adaylıktan çekildiğini açıklaması, Ruhani'ye verilen desteğin artmasına neden oldu.

Hasan Ruhani, iki eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi ve adaylığı reddedilen Haşimi Rafsancani'nin desteğini alıyor. Ancak muhafazakâr kanadın adayları nükleer müzakereci Said Celili ve Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bekir Kalibaf'ın hâlâ daha şanslı adaylar oldukları belirtiliyor.

Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın sekiz yıllık iktidarı, ekonomik çalkantılar ve İran'ın nükleer programı nedeniyle Batı'nın uyguladığı yaptırımların gölgesinde geçti.

Ahmedinejad'ın ikinci dönem için seçildiği 2009 yılındaki seçimlerin ardından, sonuçlara hile karıştırıldığı gerekçesiyle protesto eylemleri düzenlenmişti.

Bugün yapılan seçimlerin yabancı gözlemciler tarafından izlenmesine izin verilmiyor.

Öte yandan seçim öncesinde İran basınının da herhangi bir denge gözetmeksizin yayın yaptığı eleştirileri var. Kampanya döneminde reform yanlısı gazeteler kapatıldı, internete ve yabancı basın kuruluşlarına erişim engellendi.

BBC çalışanlarına tehdit

BBC dün yaptığı açıklamayla, İranlı yetkililer BBC çalışanlarının ailelerine 'görülmemiş ölçüde baskı uygulamakla' suçladı.

Yapılan açıklamada, BBC Farsça Servisi'nde görevli 15 gazetecinin ailesinin, İranlı yetkililer tarafından uyarıldığı, BBC'deki görevlerinden ayrılmazlarsa yaşamlarının tehlikede olduğunun söylendiği duyuruldu.

Adaylar

İran'da Anayasayı Koruyucular Konseyi, 600'ü aşkın aday adayı arasından sadece sekizine 14 Haziran'daki başkanlık seçimlerine girme izni verdi. Bu isimlerden ikisi daha sonra adaylıktan çekildiklerini açıkladılar.

Kazanan aday, Anayasa gereği yeniden seçimlere katılamayan Mahmud Ahmedinejad'dan görevi devralacak.

Şah rejiminin devrildiği günlerdeki faaliyetleri ve sonra devlette aldıkları görevler, adayları bir adım öne çıkarabilecek özellikler. Adayların profilleri şöyle:

Said Celili

Said Celili, 2007'de İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği'ne atanıp, nükleer programla ilgili olarak başmüzakerciliğe atanınca ön plana çıktı.

Celili, Cumhurbaşkanlığına ilk kez aday oluyor. Dini lider Ayetullah Ali Hamaney'e çok yakın olduğu söyleniyor. 1965 Meşhed doğumlu. Milis gücü Besiç'te görev yaptı ve 1980-88 yıllarında gönüllü olarak İran-Irak savaşına katıldı. Savaşta yaralandı ve sağ bacağını kaybetti.

Doktora tezi, "Kuran'ın siyasi düşüncesi" üzerine. İran haber ajansları Celili'yi "sade bir yaşam süren", "İslami ideallere bağlı" bir entelektüel olarak tanımlıyor.

Bazıları ise Celili'nin devlet yönetme tecrübesine sahip olmamasının, İran'ın nükleer programı nedeniyle Batı'nın ambargolarıyla baş etmeye çalıştığı bir dönemde önemli bir eksiklik olduğunu söylüyor.

Muhammed Bekir Kalibaf

Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bekir Kalibaf, dini lidere yakın pragmatik bir muhafazakâr olarak görülüyor. Eski bir subay ve polis yetkilisi olan 51 yaşındaki Kalibaf, 2005 seçimlerinde dördüncü olmuştu.

Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın özellikle ekonomi politikalarına sert eleştiriler yöneltiyor.

Devrim Muhafızları'nda Hava Kuvvetleri Komutanlığı yaptı, İran-İran savaşına katıldı, sonra da Emniyet Genel Müdürü oldu. 2003'teki öğrenci olaylarını kuvvet kullanmadan bastırdı ve polis teşkilatında ilk kez kadınların da görev alabilmesine izin veren reformlara öncülük etti.

Aynı zamanda pilot olan Kalibaf'ın polis teşkilatının başındayken İran Hava Yolları'nda pilotluk yaptığı öne sürülüyor. Kalibaf, Tahran Üniversitesi'nde ders veriyor.

Ali Ekber Velayeti

İran dini liderine uluslararası konularda danışmanlık yapan Ali Ekber Velayeti siyasi tecrübesi en fazla adaylardan biri.

1979'da Şahlık rejiminin devrilmesinden bu yana İran'da en uzun süre görev yapan bakan. "Eleştirilecek bir yanı bulunamayan" bir lider olarak görülen Velayeti zaman zaman "Bay İzninizle" olarak adlandırılıyor. Bu lakap, her zaman dini liderden izin almasına gönderme yapıyor.

1997'den beri Ayetullah Hamaney'in danışmanlığını yapıyor ve aynı zamanda Dünya İslami Uyanış Kurulu Genel Sekreteri.

1945 Tahran doğumlu. Tıp doktoru. 1980-81 yıllarında Sağlık Bakanı Yardımcılığı yaptı. Daha sonra 1981-97 yılları arasında, yani 16 yıl süreyle Dışişleri Bakanlığı görevini yürüttü.

Haddad Adil ve Bekir Kalibaf gibi muhafazakâr bloktan.

Hasan Ruhani

Hasan Ruhani, İran siyetinin önde gelen isimlerinden biri. Meclis Başkan Yardımcısı ve Hamaney'in Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'ndeki temsilcisi. Avrupa Birliği'yle yürütülen nükleer müzakerelerde İran heyetine başkanlık etti. Düzenin Yararını Teşhis Heyeti'ne bağlı Araştırma Merkezi'nin başında.

64 yaşındaki din adamı, ılımlı ve pragmatik bir muhafazakâr olarak kabul ediliyor. İran Cumhburbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ı fevri açıklamalar yaparak İran'a büyük zarar vermekle suçladı.

1999'da reformcu bir gazetenin kapatılmasını protesto için öğrencilerin yaptığı eylemler sırasında son derece sert bir yaklaşım sergileyen Ruhani, sabotaj ve devlet malına zarar vermekten suçlu bulunanların idam edileceğini açıkladı.

Ancak 2009 seçimlerinden sonra yapılan protestolara destek verdi. Hükümeti halkın barışçıl gösteri yapmak hakkını sınırladığı için eleştirdi. İyi derecede İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça ve Arapça biliyor ve hukuk doktorası var.

Gulam Ali Haddad Adil (Adaylıktan Çekildi)

Dini lider Hamaney'e en yakın aday; onun dünürü. Adil'in kızı, Hamaney'in oğlu Müçteba ile evli.

Bu bağlantı seçim için önemli bir avantaj olarak kabul edilse de Adil'in hitabet yeteneğinin zayıf olduğu düşünülüyor. Bazıları, 1979'da İslami rejimin kuruluşunda oynadığı rol konusunda hemen hiçbir şey bilinmiyor oluşunu sorguluyor. İran'da devrimde rol almak önemli bir avantaj sayılıyor.

68 yaşındaki Tahran milletvekili, 2004-2008 yılları arasında Meclis Başkanlığı yaptı. 2000 yılından beri meclis üyesi. Parlamentonun din adamı olmayan tek başkanıydı. Bazı dini kitaplar yazdı. Arapça ve İngilizce biliyor.

Muhammed Rıza Arif (Adaylıktan Çekildi)

Muhammed Rıza Arif reform yanlısı bir siyasetçi. Dini liderin danışmanlık kurulu olarak görev yapan Düzenin Yararını Teşhis Heyeti'nin üyesi.
1951 doğumlu olan Arif, 1979'dan sonra önemli görevler üstlendi. Entelektüel ve iyi eğitim görmüş bir kişi olarak biliniyor. Siyasi kariyerinin yanı sıra bilimsel başarılarıyla da tanınıyor. Stanford Üniversitesi'nde elektrik mühendisliği okudu ve Tahran'daki gözde eğitim kurumlarından Şerif Teknoloji Üniversitesi'nde hocalık yapıyor.

2009'da seçimlere itiraz etmesine rağmen, diğer adaylar gibi sertlik yanlıları tarafından hedef alınmadı. Geçmişte seçimlere gönülsüz olarak adaylığını koydu. Şimdi de reformcu eski Cumhurbaşkanı Rafsancani seçime katılırsa adaylıktan çekileceğini söylüyor.

Eşi'nin, Arif'in adaylık başvurusu sırasında geleneksel çarşaf yerine daha rahat bir giysiyi tercih etmesi basında eleştiri konusu olmuştu.

Muhsin Rızai

Muhsin Rızai, halihazırda Ali Ekber Haşimi Rafsancani'nin başkanı olduğu Düzenin Yararını Teşhis Heyeti'nin Genel Sekreteri.

Rafsancani'yle yakın olduğu söyleniyor. İslami Devrim Muhafızları Birliği'nin 15 yıl süreyle komutanlığını yapan emekli Tümgeneral Rızai, Arjantin tarafından 1994'te Buoenos Aires'te Yahudi merkezine düzenlenen saldırıda rol almakla suçlanıyor. Bu saldırıda 85 kişi ölmüştü. Arif halen uluslararası polis teşkilatı Interpol'ün arananlar listesinde.

2005'teki seçimde aday oldu ancak son dakikada adaylıktan çekildi. 2009 seçimlerinde % 1,7 oy aldı.

Dini lider Ali Hamaney'in müttefiki olarak biliniyor. Ahmedinejad'ı ekonomi politikaları nedeniyle eleştiriyor.

1954 doğumlu olan Arif, Tahran Üniversitesi'nde ekonomi doktarası yaptı.

Muhammed Harazi

Muhammed Harazi, İran siyasetinde az bilinen bir isim ve ilk kez Cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu. 1997'den beri siyasetin içinde değil.

Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin Harazi'nin adaylığını onaylaması şaşkınlık yaratmıştı.

Ilımlı bir siyasetçi olarak biliniyor. 1941 doğumlu olan Harazi, İsfahan ve Fransa'da mühendislik okudu. Şah döneminde siyasi olarak aktifti ve bu nedenle 1971'de hapse atıldı, sonra da yurtdışına gitti.

1980'lerden sonra petrol ve iletişim bakanlıkları yaptı.