İdamdan Önceki Röportajlar

Çin'in Henan eyaletinde her hafta milyonlarca kişi, Interviews Before Executions, İdamdan Önceki Röportajlar adlı bir televizyon programını izlemek üzere ekran başına geçiyor.

Programın sunucusu Ding Yu, idama mahkûm edilen katillerle konuşuyor.

Pazartesi sabahları Ding Yu ve ekibi, adlî gazetelerdeki mahkeme kararlarını baştan sona inceleyerek programda konu edecek davaları bulmaya çalışıyor. İdama mahkûm edilen sanıkların cezaları bazen yedi gün içinde infaz edildiği için ekibin oldukça hızlı hareket etmesi gerekiyor.

Kimilerine göre bu program duygu sömürüsü üzerine kurulmuş olabilir ancak programın sunucusu Ding buna katılmıyor.

"Bazıları idam edilmek üzere olan bir mahkûmla röportaj yapmayı zalimce bulabilir. Ama aslında onlar sesleri duyulsun istiyorlar. Konuştuğum bazı suçlular bana "Çok memnunum. Sana içimden geçen pek çok şeyi söyledim. Hapiste geçmişte yaşananları konuşmak istediğim kimse yoktu" dediler."

55 suça idam

İdamdan Önceki Röportajlar, ilk olarak 18 Kazım 2006'da Çin'de devlet kontrolündeki üç bin televizyon kanalından biri olan Henan Yargı Kanalı'nda yayınlandı. Ding Yu, o tarihten bu yana her hafta bir mahkûmla röportaj yapıyor.

Programın yapımcıları, başkalarına örnek olacak davalar bulabilmek. Programın sloganında, 'insanlığın uyanması ve hayatın değerini anlaması' çağrısı yapılıyor.

Çin'de cinayetten vatana ihanete, devlete silahlı muhalefetten, rüşvet ve kaçakçılığa kadar idam cezası gerektiren 55 ayrı suç var. KDV ve kredi yolsuzluğu, antika kaçakçılığı gibi 13 suç ise kısa süre önce idam cezası gerektiren suçlar listesinden çıkarıldı.

İdamdan Önceki Röportajlar, sadece cinayetten hüküm giyen mahkûmların davalarıyla ilgileniyor. Siyasî suçlular ya da suçun niteliğinin tartışmalı olduğu davalar bu programda konu edilmiyor. Yapım ekibi, her program için, Henan Yüksek mahkemesi'nden de izin almak zorunda.

İzlenme rekoru

Cumartesi akşamları yayınlanan program, Henan eyaletindeki 100 milyon kişiden 40 milyonunu ekran başına çekiyor ve sık sık eyaletin en çok izlenen 10 programı arasında yer alıyor.

Bugüne kadar iki yüzden fazla röportaj yapan ve halk arasında "Ding Yu artık ünlü bir televizyon yıldız.

Ding, hazırladıkları programın verdiği mesajları almayan kişilerin bunun sonuçlarına katlanmalarının da doğal olduğunu düşünüyor.

"Onlar adına üzülüyorum ve pişmanlık duyuyorum" diyen Ding idam mahkûmlarına sempati duymadığını, işledikleri suçun karşılığında hakkettikleri cezayı çekmeleri gerektiğini söylüyor.

Programda konu edilen davaların çoğunda suç para nedeniyle işlenmiş. Ancak Ding için bu davalarından bir tanesi özellikle öne çıkıyor.

Sanıklar genç, eğitimli bir çift. İki genç, kızın büyükannesini ve büyükbabasını soymayı planlıyorlar. Ancak işler planlandığı gibi gitmiyor ve 27 yaşındaki Zhang Peng, kız arkadaşının büyükannesini ve büyükbabasını öldürüyor.

"Ding, "Çok gençler. Dünyanın görme, hayatın tadını çıkarma, çalışma, bir aile sahibi olma şansları yok artık." diyor ve ekliyor "Yanlış bir karar aldılar ve bunun bedeli yaşamları."

'Artık şaşırmıyorum'

Bunca röportajın ardından artık pek az şeye şaşıran Ding "Bu öğrenciden bile daha genç suçlularla röportajlar yaptım. Bazıları 18 yaşındaydı. İdama mahkûm edilmek için asgarî yaş sınırı bu" diyor.

Eşcinsellik Çin'de hâlâ büyük bir tabu. Program, 2008 yılında, annesini öldüren eşcinsel Bao Ronting'in davasını işlediğinde izlenme oranları rekor seviyeye ulaşmış.

Bu Ding'in bir eşcinsel erkekle ilk karşılaşmasıymış.

"Daha önce bir eşcinselle tanışmamıştım. Bu yüzden yaptıkları, söyledikleri, davranışları kabul edilebilir değildi benim için" diyor Ding Yu.

"Bir erkek olmasına rağmen bana kadınsı bir ses tonuyla "benimle konuşmayı garip buluyor musun?" diye sordu. Gerçekten çok garipti."

Yaşamdan ölüme geçişe tanıklık ettim

Bu ilk programın ardından ekip, Bao Ronting'le ilgili üç program daha yaptı ve 2008 yılının Kasım ayında idam edilene kadar da onu izlemeye devam etti.

Ding, röportajlarından birinde Bao'nun "Cennete gidecek miyim" diye sorduğunu hatırlıyor ve o anı "Yaşamdan ölüme geçişe tanıklık ettim" diye anlatıyor.

Bao Ronting, idama götürülürken, kasası açık bir kamyonete konulmuş ve boynuna işlediği suçun yazılı olduğu bir tabela asılmış. Bu uygulama Çin'de yasalara aykırı. Ancak yasalar her zaman uygulanamıyor.

Program ekibiyle yakın bir işbirliği içinde olan Yargıç Lui Wenling, Çin'de yargı sisteminin değişmekte olduğunu söylüyor.

Lui, Çin'de suç ve ceza politikasının "daha az ve seçici idam" olduğunu ve 'hoşgörüyle otoriteyi' dengelemeyi amaçlandığını söylüyor.

"Yani suça verilecek ceza hoşgörüye müsaitse buna hoşgörüyle yaklaşın. Eğer dava sert ve ciddi ise cezasını da ağır verin."

Değişim işaretleri

Ding Yu, bir süre önce programda Wu Yanyan'ın davasını ele aldı. Wu, yıllarca kötü muamele gördüğünü iddia ettiği kocasını öldürmüştü.

Wu yargılandığı davada önce ölüm cezasına çarptırıldı. Ancak Çin'de 2007 yılında bu yana, her idam cezasının Yüksek Mahkeme tarafından onanması gerekiyor. Mahkeme, Wu'nun davasında kötü muamelenin hafifletici sebep olduğuna karar verdi. Yüksek Mahkeme, idam cezası askıya alınana kadar davayı yerel mahkemeye defalarca geri gönderdi.

Ding, duygusal anların yaşandığı bir programda, cezaevindeki Wu'yu kızıyla buluşturdu. Wu'nun cezaevindeki iyi hâli devam ederse, Çin'de değişimin küçük de olsa bir göstergesi olarak, iki yıl içinde serbest kalabilir.

Çin'de, daha liberal kanatta bulunan yargıçlar, ölüm cezasının kaldırılmasının henüz erken olduğunu düşünse de, yakın gelecekte daha büyük değişim ve reformların olacağına inanıyor.