Genelkurmay'dan Meclis'e Dersim belgesi

12 Mayıs 1937 tarihli belgede, dönemin Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak imzasıyla harekâtın başladığını tüm askeri karargâhlara duyurmasına ilişkin bilgiler yer alıyor.

İlk harekât 12 Mayıs 1937'de başlayarak 1 Temmuz 1937'de bitiyor. 8 Haziran 1938'de başlatılan ikinci harekat ise 10 Eylül 1938'de tamamlanıyor.

Uçak düşürmüşler

Belgeler arasında en çarpıcı olanlarından birisi Dersimlilerin çatışmalar sırasında bir savaş uçağını düşürdüğünün resmen kabul edilmesi. Bölgeye gönderilen 15 uçaktan ikisi vurulmuş. Uçaklardan biri yere inmeyi başarırken, diğeri ise yere çakılıyor.

Seyid Rıza'nın parmak izi

11 Eylül 1937 tarihli, 'Jandarma Mıntıka Komutanı yerine Kazım' imzalı belgede, "Seyit Rıza'nın bizzat Hüseyin ve Batlet oğlu Rıza namındaki iki avenesiyle kayıtsız, şartsız ve silahsız olmak üzere saat yirmi ikide Erzincan Jandarması'na teslim olmuş oldukları arz olunur" deniliyor. Seyid Rıza'nın parmak izinin de bulunduğu belgede Seyid Rıza'nın teslim olduğu gün karakolda çok yorgun olduğunu ve ifade veremeyeceğini, bir sonraki gün konuşmak istediğini söylediği belirtiliyor.

Seyid Rıza'ya 'sünnetsiz' propagandası

'4. Umumi Müfettişi H. Alpdoğan' imzalı 30 Aralık 1937 tarihli belgede şöyle deniliyor:

"Erzincan, Nazimiye, Mazkirt ve Hozat membalarından alınan haberlerde; muhalefet suçundan mahkûm olup batı vilayetleri hapishanelerine gönderilen mahkûmların götürüldükleri yerlerde idam edilecekleri, sünnetsiz erkek çocukların Ermeni ad verilerek Hıristiyan memleketlere sürülecekleri, evli olmayan Tuncelili kızların Türk gençlerle ve Türk kızlarının da Tuncelili erkek gençlerle evlendirilecekleri ve bunun için henüz evlenme çağına girmemiş olanların kendi aralarında çabuk evlendirilmeleri, gelecek sene ilk baharında Tunceli halkının başka yerlere nakil edileceği bildirilmektedir. İdam edilen Seyit Rıza'nın sünnetsiz oluşunun halka nahoş görülmesi menfaat düşkünlerine ilham ve propagandaya vesile olmuştur."

'MA' SIRRI

CHP Tunceli Milletvekili Hüseyin Aygün'ün ne olduğunu öğrenmek için çaba harcadığı'MA Harekâtı'nın sırrı da açığa çıktı. Genelkurmay ile bölgedeki askeri birlikler arasındaki yazışmalarda 'Manevra Herakâtı'nın artık 'MA Herakâtı' diye yazılacağı" belirtiliyor.

10 GÜNDE 8 BİN KİŞİ

Askeri belgeler arasında ölümlere de yer verildi. 3. Ordu Müfettişi Orgeneral Kazım Orbay'ın 4 Kasım 1938'de Genelkurmay'a gönderdiği yazıda, sadece 3. Ordu tarama bölgesinden 17 günlük manevra harekâtı için "Tarama bölgesi içinden ölü, diri 7954 nüfus çıkarılmıştır. 4. Umum Müfettişliği'nden isimleri verilen 101 kişiden 75'i ele geçirilmiştir" deniliyor.