Gazetelerin bildirisi Anayasa'ya aykırı!

20 ulusal gazete geçtiğimiz haftalarda ‘Korsan Gazeteciliğe Hayır’ başlığı altında haber, karikatür, köşe yazısı ve fotoğraflarının TV, radyo ve internet haber sitelerinde kaynak gösterilse dahi kullanılmasının önüne geçmek için ortak bildiri yayımladı.Bildiririn ihlaliyle yasal yollara başvuracaklarını açıklayan gazeteler internet sitelerine kafa tuttu. ntvmsnbc medya da sıkça tartışılan konuyu Bilişim Avukatı Gökhan Ahi’ye bildirinin hukuksal temelini, yaptırım gücünü ve geleceğini sordu. Ahi, yaptığı değerlendirmede bildirinin Anayasa'ya aykırı olduğunu, gazetelerin böyle bir bildiri yayımlamadan önce yeni trendleri takip etmelerini belirtti.

ANAYASA'YA AYKIRI

Haberlerin kamusal hizmet doğrultusunda kullanılabilmesine kim karşı çıkabilir? Bu bildiriyi yazanların buna gücü yetebilir mi? Bildiri anayasaya aykırı değil mi?
Haberin herkese kesintisiz ve doğrudan ulaşması gerekir. Bu yüzden haber metinlerinin paylaşılması, çoğaltılması ve işlenmesi konusunda herhangi bir sınırlama getirilmemiştir. Bir haberin alıntılanması için gereken tek kural, haberi yazanın ve yayınlayanın adının zikredilmesidir yani kaynağının gösterilmesidir. Bildiri yayınlayan gazetelerin haklı olabileceği tek bir konu olabilir, o da alıntı kurallarına uyulmaması. Anayasa Madde 29/3 Halkın haber alma hakkını düzenler, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu madde 36 ise haberleri fikri eser kapsamı dışında tutar. Haberin bir maliyeti vardır, ayrıca haber için harcanan bir emek vardır. Eğer alıntı kurallarına uyulmazsa, gazetelerin haberlerini yeniden çoğaltanlara karşı haksız rekabet davası açması gündeme gelebilir. Çünkü, maliyeti üstlenerek haber üretenin emeği hiçe sayılmış olacaktır. Gazeteler açısından bakıldığında, bu teknolojik ortamda maliyet ve emeğin karşılığını tam alabilmeleri artık mümkün değil. Bu durumda, gazetecilerin yeni teknolojilere uygun yeni gelir modelleri ve yeni yayıncılık anlayışı yaratmaları gerekiyor. Bugün gazetelere baktığımızda, yazarları ve ilan sayfaları dışında, bir de habere bakış açıları dışında birbirlerinden pek de farklı olmadığını, nerdeyse aynı haberlerle çıktığını gözlemliyoruz.

HAKSIZ REKABETE DAVA AÇABİLİRLER

Mevcut bildiriye karşı dava açılabilir mi ya da şu an bir internet sitesi gazete haberini kullandığı takdirde gazete dava açabilir mi? Yasal süreç nasıl ilerler?
Mevcut bildiriye karşı dava açılacak bir durum yoktur. Çünkü bu bildirideki suçlamalar belirli bir haber sitesine yönelik değildir. Gazeteler de, çokça haber sitelerinden veya sosyal medyadan yararlanarak haber üretmeye, hatta daha da kolayına kaçarak aynen kopyalamaya başladılar. Gazetelerin de alıntı kurallarına uyduğunu söylemek mümkün değil. Az önce belirttiğim gibi, haber siteleri de gazetelere alıntı kurallarına uymadıkları için haksız rekabetten dava açabilirler.

'YENİ MEDYAYA KARŞI SON BAŞKALDIRIŞ'

Sizce gazeteler neden böyle bir hamle yaptılar? Bu bildirinin hedefi kim? İnternet kullanıcıları mı yoksa gazetelerin kendi iç hesaplaşması mı?
Gazetelerin bu hamlesinin tek bir sebebi var. Basılı gazetelerin tirajlarının trajedik bir şekilde düşmesi. Bildirinin hedefinin internet medyası olmasına rağmen esas amaç gazetelerin haber tekelinin devam etmesi. Eskiden gündemi gazeteler belirlerdi. Herkes kendi düşüncesine uygun gazeteyi takip ederek, gazetesinin kendisine sunduğu gündemle idare ederdi. Fakat bilgi teknolojileri gelişince, insanlar tek bir kaynaktan değil bir çok kaynaktan yararlanmaya başladı, hatta sosyal medya ortamlarından kendi gündemini yaratmaya başladı. Kaldı ki, gazete haberciliği özgürlüğünü de kaybetti, istedikleri gibi yazabildiklerini söylemek mümkün değil. Gazetelerin bildirisi de artık eskisi gibi olmayan yeni medyaya karşı son bir başkaldırıştan başka bir şey değil. Halbuki artık yeni trendler var. Newsweek basılı yayıncılığı bırakıp sadece dijital yayıncılığa geçtiğini açıkladı. Huffington Post, kıdemli gazetecilerle yurttaş gazetecilerini bir araya getiren bir anlayışla, dinamik ve her kesimi kucaklayabilen bir platform olmayı başardı. Tablet gazeteciliği ve dergiciliği gibi multimedya özellikler sunan yeni formatlar dünyaya hakim olmaya başladı. Gazetelerin bildiri yayınlamadan önce oturup bu trendlerin neresinde nasıl olacağını planlaması gerekiyor.

Birçok gazetenin internet sitesi, diğer sitelerden aldığı haberleri kaynak göstermeden kullanıyor ya da ertesi gün aynı haberi yine kaynak gösterilmeden gazetede kullanıldığını görüyoruz. İnternet siteleri ve sosyal medya kullanıcıları gazetelere karşı yasal olarak haklarını koruyabilir mi?
İnternet sitelerinde, bloglarda, sosyal medya hesaplarında ve video sitelerinde çoğu zaman özgün ve yeni haber içeriklerinin yer aldığını sıklıkla görüyoruz. Artık insanlar, ellerindeki kameralı telefonla kendi kendine, kamuoyunu yakından ilgilendiren haberler ve içerikler üretebiliyorlar. Gazetelerin de hem basılı ortamda hem de dijital ortamda bu tür içerikleri izin almadan veya alıntı kurallarına uymadan yayınladıklarını görüyoruz. Haber niteliği taşıyan içerikler için alıntı kurallarına uyulmadığı takdirde haksız rekabetten dava açılabilir. Haber metni dışında, resim, fotoğraf, video, karikatür ve benzeri eserler için de mali ve manevi haklara tecavüz suçundan dava açılabilir. Ayrıca tazminat istenebilir.