Etik Kurul, siyasilere dokunamıyor

Türkİye’de ilk defa oluşturulan Kamu Görevlileri Etik Kurulu rüşvete ve çıkar amaçlı hediyelere savaş açtı. Hazırlanan yönetmelik ilkelerine uymayan üst düzey memurlar ise kamuoyuna deşifre edilecek. Üst düzey memurlar, belediye başkanları, muhtarlar, encümen üyeleri bu kurulun denetiminde olacak, ancak siyasiler kapsam dışında bulunuyor. Bitirilme aşamasına gelen yönetmelikte Kurul, üst düzey memurlardan mal bildirimi talep edecek. Verilen hediyelerin listesini de isteyecek olan kurul, hediyelerin limitine sınırlama getirecek. Milletvekilleri denetim dışında kalmasına karşın, gönderilen hediyeler sıkı bir denetime tabi tutulacak. Milyarlık hediyeler gönderildiğine dikkat çeken Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanı Mehmet Sağlam’ın sözleri işin ciddiyetini gözler önüne seriyor. Sağlam, “Adam hediye veriyor ama arkasından da kamu menfaatine aykırı hareket ediyor ve taraf tutuyor. Gümrük memurları için ‘hediyeler, asgari ücretin 10 katını geçemez’ denmiş. Asgari ücretin 10 katı 4 milyar lira eder” dedi. Sağlam, kurulu ve çalışmalarını anlattı. Rüşvete karşı etik t Etik Kurulu kimlerden oluşuyor? Kurul, 25 Mayıs 2004’te çıkarılan bir kanunla kuruldu ve 11 kişilik heyetten oluşuyor. Kanuna göre kurulda, bakanlık yapmış kişilerden seçilen bir kişi, il belediye başkanlığı yapmış bir kişi, Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay başkan ya da üyeliklerinde bulunmuş üç kişi, müsteşarlık, büyükelçilik, valilik ve buna paralel görevlerde bulunmuş kimselerden üç kişi, rektörlük veya dekanlık yapmış öğretim üyelerinden iki kişi ve kamu niteliğindeki meslek kuruluşları üst yöneticilerinden bir kişi olmak üzere 11 kişi bulunuyor. t Kurulun görevi nedir, ne yapacak? Kurulun en önemli görevi, kamu görevlilerinin uyması gereken etik ilke ve kurallarını saptamak ve bunlarla ilgili yönetmelik çıkarmak. Belirlenen etik ilkeler var; kamu hizmetinde şeffaflık, dürüstlük, hesap verebilirlilik gibi. Etik kültürünün oluşması için çalışma yapmak, çalışma yaptırmak ya da yapılan çalışmaları destekleme görevimiz var. Asıl, bu görevimize ağırlık vermemiz gerektiği kanaatindeyim. Toplumda etik değerlerin yükselen değerler haline gelmesi için kitle haberleşme araçlarından, eğitim kurumlarından, topluma rehberlik eden mesleklerin, bakanlıkların imkanlarından yararlanarak, toplumda etik değerler diye bir değerler zinciri bulunduğunu, buna uyulduğu takdirde kamu görevlilerinin ve vatandaşların daha iyi bir ilişki içine gireceğini anlatabileceğimizi düşünüyorum. Ordu ve yargı yok t Kurulun görev alanına kimler giriyor? Kurul, devletteki genel müdür veya daha üst düzeydekilerin bu ilkelere uyup uymadığı konusunda denetimini yapacak. t Siyasiler görev alanınıza giriyor mu? Silahlı Kuvvetler, üniversiteler, yargı, Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar Kurulu, milletvekilleri hariç. t Belediye başkanlarının denetiminde bir sıkıntı yaşanmayacak mı? Hayır, hiçbir farklılık yok. Belediyelerin de kendi mevzuatı var. RTÜK Başkanı’nın denetimi ile bir belediye başkanının denetimi aynı şekilde bizim yetki alanımız içerisinde kalıyor. Muhtarlar ve encümen üyeleri de buna giriyor. t Üst düzey memurların etik ilkelerine uygun hareket edip etmediğini kurul denetleyecek. Diğer memurları kim denetleyecek? Üst düzey yöneticilerin etik ilkelerine uygun davranıp davranmadığına ilişkin kurula yetki verilmiş. Ancak, kendi kuruluşları içerisinde yer alan personelin etik ilkelerine uygunluğunu disiplin kurulu kanalı ile bizim hazırlayacağımız ilkelere uymalarını sağlama görevi de onlara verilmiş. Kendi memurlarını bu disiplin kurulu ile denetleyecekler. t Etik kurulları daha çok hangi ülkelerde var? Dünyada bir çok gelişmiş ülkede bu tip kurullar var. Son 20-30 yıldır bu kurullar görev yapıyor. ABD, Etik Kurulu’nu 1978’lerde kurmuş. t Etik kurallarını nasıl belirleyeceksiniz ve nasıl duyuracaksınız? İlk olarak ‘bu etik kurallar nelerdir’, bununla ilgili yönetmeliği çıkaracağız. Türkiye’deki kamu görevlilerin uyması gereken etik kurallar bu yönetmeliğin içinde olacak. Kanun bize yol göstermiş; şeffaflık, dürüstlük, tarafsızlık, kamu menfaatini kendi menfaatinin önünde tutmak gibi. Dolayısıyla, bu ilkeler çerçevesinde bu yönetmelik hazırlanacak. t Araştırmada müfettişlerden yararlanılacak mı? Başvurunun türüne göre devletteki denetim elemanlarından yararlanmayı düşünüyoruz; hesap uzmanları, maliye müffetişleri olabilir. Zaten, kanuna göre başvurunun üç ay içerisinde sonuçlandırılması gerekiyor. t Kurallara aykırı davranan memurlar hakkında nasıl bir yol izleyeceksiniz? Kuralları çiğneyenlere ceza verilecek mi? Başbakanlık’a gönderiyoruz. Başbakanlık, Resmi Gazete’de yayınlatıyor. Resmi Gazete’de kişinin etik kuralını ihlal ettiğine dair kurul kararı yayınlanacak. Yayınlandığı anda da deşifre edilmiş oluyor. Ondan sonra kişinin orada görev yapması neredeyse imkansız. En büyük müeyyidesi de bu olacak. Bundan sonra kolay kolay bir genel müdürün, müsteşarın görevde tutulması mümkün değil. t Görevden alma yok mu? Bu idarenin takdirine kalıyor ama kamuoyunda bu hale gelmiş bir yöneticinin tutunması zor. t Üst düzey memurlardan mal bildirimi isteyecek misiniz? Özelikle üst düzey görevlilerin mal bildirimi zorunluluğu var. Mal bildirimleri hakkında kurul gerek gördüğünde her türlü bilgiyi alma yetkisine sahip. Mal bildirimi konusu Türkiye’de çok zor işliyor. Belirli makamlara mal bildirimi veriliyor. Ancak, göreve başlandığındaki malla, görevden ayrılma veya herhangi bir şikâyet esnasındaki mal varlığındaki artışın kolay kolay tespiti mümkün olmuyor. Burada kurulun herhangi bir şikâyet veya kendisinin res’en bu mal bildirimlerini isteme ve değerlendirme yetkisi var. t En çok konuşulan konulardan birisi de hediyeler. Hediyeye nasıl bir düzenleme getireceksiniz? Hediyelerin yıllık listesini isteme hakkımız var. Burada önemli olan sembolik hediyelerin üzerine çıkan hediyeleşme olayı. Mesela adam kuruluşun parasını bir yere yatırıyor, banka kendisine bir makam aracı veriyor. Son zamanlarda duyduğumuz yolsuzlukla ilgili bir şey de, yasal olarak herkes bir bankaya para yatırıyor ve faiz alıyor; ancak kurumun parasıyla. Bundan kurumun yararlanması gerekir, kurumun başındaki kişinin değil. Dolayısıyla, olaya o açıdan baktığınız zaman, makul, toplumda kabul edilebilir, sembolük değerdeki hediyeler dışında, hediyeleşmenin bir sınırının olması gerekiyor. Hediyeye makul limit t Hediyelerin listesi nasıl istenecek? Yıl içerisinde aldığınız hediyelerin listesini gönderin, deme yetkimiz var. Bu önemli bir müeyyide. Yanlış beyan, resmi yalan beyandır ve çok ağır suçu vardır. Böyle bir şeyin varlığı en küçük hediyeyi alırken bile 10 defa düşündürecektir. t Hediyenin limiti ne olmalı? Bir limit üzerinde çalışıyoruz. Burada önemli olan ‘hediye eden kişinin, hediye edilen bürokratın gördüğü işle ilgili direkt bir ilişkisi var mı, yok mu’ olayı var. Adam hediye veriyor ama arkasından da kamu menfaatine belki aykırı hareket ediyor ya da taraf tutuyor. Kendisine hediye veren kişinin avukatlığını yapıyor, tarafsızlığını bozuyor. Buna, uluslararası hukukta ‘menfaat çatışması’ diyorlar. Kişisel armağanlardan dolayı devletin menfaatini öne tutacağına, bir başka kişinin menfaatini ön planda tutuyorsa, hediyenin küçüklüğü ya da büyüklüğü önemli olmuyor. Dış ilişkilerde, insanların kendi göreneklerine göre bazen hududunu düşünmeden hediye vermeleri söz konusu. Mesela, gümrük memurları için “hediye asgari ücretin 10 katını geçemez” denmiş. Bugün asgari ücretin 10 katı 4 milyar lira falan eder. Yabancı heyetlerin hediyeleri bile kabul edilebilirlik sınırını aşıyor. Bunlar müesseseye yapılıyorsa kabul edilecek ama kaydedilecek. Sonra, müzeye veya kuruma verilecek. Şahsa olması halinde mutlaka bir sınır olacak. t Kurulun çalışmaları ile birlikte rüşvet ve yolsuzluğun önüne geçilebilir mi? Türkiye’de ‘şu olur’ demek biraz spekülasyona girer ama bir çok ülkede uygulamalardan sonra kamu yönetiminde büyük ölçüde değişiklikler olmuş. Yönetimin etkinliğinin de arttığı görülmüş. Vatandaş şikâyet edebilecek t Vatandaş kurula başvurabilecek mi? BİR başka yönetmelik de vatandaşın kurula nasıl başvuracağına ilişkin olacak. Bunun için de yönetmelik hazırlıyoruz. Bütün vatandaşların ve Türkiye’de ikamet eden yabancıların başvurma hakkı var. Ayrıca, kurulun res’en inceleme yapma yetkisi bulunuyor. Önemli olan her başvuruyu değerlendirirken, gerçekten birtakım mantıki gerekçelere dayanan ilke veya kural ihlali mi var, yoksa insanlara rastgele suçlama mı söz konusu, bunun ayıklanması yapılacak. Vatandaş dilekçe ile başvurabilecek. Vatandaşın başvurusu da, hakkında inceleme yapılacak kişi de gizli tutulacak. Sonuç alınmadıkça ithama yönelik bir uygulama olmayacak. t Şikayet eden kişi karalamayı amaçlıyorsa, bunu nasıl ayırt edeceksiniz? Yapılan müracaat ilk olarak ön incelemeden geçirilecek. Elde ciddiye alınacak bir şey yoksa müracaat eden kişiye bu işin mesneti olmadığına dair bilgi verilecek. Doğru ise konu kurula gelecek. t Asılsız ihbarda bulunan kişiye bir ceza var mı? Bir ceza yok. H.O.TERCUMAN