Ebeveynlere uyarı, çocuk üç yaşında hâlâ konuşamıyorsa dikkat

Geçtiğimiz günlerde sosyal medyada bir annenin, “Üç yaşındaki oğlum hâlâ konuşmuyor, ne yapmalıyım?” sorusunu ve psikoloğun verdiği “Çocuklar üç yaşına geldiklerinde 3-4 kelimeli cümleler kurabilmeli ve 1000’e yakın sözcüğü söyleyebilmeli. Bu zamana kadar neden beklediniz?”  İşte uzman açıklaması...

Bir uzmana danıştınız mı?

Bu durumu bir anne olarak ben de son zamanlarda çok sık gözlemliyorum. Kızımı parka götürdüğüm zamanlar oradaki ebeveynlerle sohbet ediyoruz. Bu zamana kadar en az beş ebeveynden çocuklarının neredeyse üç yaşında olduğunu ama belli başlı kelimelerden öteye konuşamadıklarını duydum. Tabii çok samimi olmadığınız insanlara “Bir uzmana danıştınız mı?” demek her zaman mümkün olamayabiliyor.

Nitekim ebeveynler söz konusu çocukları olduğu zaman maalesef gelişimsel konularda uzmana gitme önerisini ‘yanlış’ anlayabiliyor. Öte yandan “Babası da geç konuştu, sanırım genetik” ya da “Seninki kız ondan erken konuşmuş, erkek çocukları zaten geç konuşur” gibi cümleleri de çok işitiyorum. Bu örnekler birden çok kez karşıma çıkınca Çocuk Gelişimi Uzmanı ve Öğretim Görevlisi Merve Mercan'ı aradım ve kendisine çocuklarda konuşma sürecinin nasıl işlediği hakkında 8 kritik soru sordum.

1- Öncelikle şunu sormak istiyorum;

çocuklar için konuşma yetisinin başlama süreci nasıl işliyor? Belki çok ilginç gelecek ama dilin sözel üretimi olan konuşma için gerekli önkoşullardan bazıları anne karnından itibaren gelişmeye başlıyor. İşitme, konuşma için yardımcı organların oluşmaya başlaması, anne karnında normal gelişim gösterme gibi süreçleri göz önünde bulundurduğumuzda konuşma için temelin bizim tahminimizden çok daha önce atıldığını görüyoruz. Yapılan araştırmalar bebeklerin anne karnında duydukları sesleri, doğum sonrası duydukları diğer seslere oranla daha farklı karşıladıklarını gösteriyor.

Doğum sonrası ilk aylardan itibaren ise bebeğin bizimle iletişim yolu olan ağlamalar zamanla farklılaşıyor ve gığıldama, mırıldanma, mırıldanmanın tekrarı, başkalarının sesini taklit gibi aşamaları tamamlayıp ses-sözcükler aşamasıyla birlikte çok anlaşılır olmasa da ilk sözcükler geliyor. Bu açıdan baktığımızda konuşmayı birbiri üzerine inşa edilen bir süreç olarak ifade edebiliriz.

Ancak "Çocuk ilk sözcüklerini ne zaman kullanmaya başlar?" diye soruyorsak "10-13'üncü aylar" diyebiliriz. 2- Çocuklarda konuşma durumu kişiden kişiye değişse de aşağı yukarı bir standardı var. Çocuk bir, iki ve üç yaşlarında ne kadar kelime söyleyebiliyor ve kaç kelimelik cümleler kurabiliyor olmalı? Gelişimin ilkelerinden biri gelişimde bireysel farklılıklar olduğudur. Her çocuk kendi hızında gelişme gösterir.

Ancak sizin de ifade ettiğiniz gibi bizim bazı değerlendirmeler yapıp sonuçlara varabilmemiz için çocuğun belli yaşlarda belli gelişimsel özellikleri gösteriyor olması gerekir. Küçük bazı sapmalar kabul edilebilir ancak bu sapmanın küçük olup olmadığına da yine ancak konunun uzmanı karar verebilir.

Çocuğun dil gelişiminin seyri açısından bakacak olursak biz dil gelişimini alıcı dil ve ifade edici dil olarak iki ayrı boyutuyla ele alıyoruz. Alıcı dil, çocuğun söylenenleri anlamasını; ifade edici dil ise kendini ifade etmesini ve konuşmayı açıklıyor. Alıcı dil ifade edici dilden önce gelişiyor ve çocuğun anladığı ve konuştuğu kelime sayısı birbirinden farklı seyrediyor. Daha kolay akılda kalması açısından ben bu soruya genellikle çocuğun bir yaşta bir sözcük, iki yaşta iki sözcük, üç yaşta üç sözcüklü cümle kurması gerektiğini belirterek cevap veriyorum. Ancak tabii bu çok genel bir cevap. İlk sözcükler ortalama 12'nci ayda çıkıyor, iki yaş ile kelime haznesi 200’e, üç yaşlarında bu sayı yaklaşık 900’e ulaşıyor. Dilin gramer yapısına uygun konuşma ise ancak üç yaşından itibaren yine belli aşamalarda gerçekleşiyor.