Demirel, Kırgızistan'ı uyarmıştı

9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, devrilen Kırgızistan lideri Askar Akayev'in iki yanlış yaptığını belirtiyor. Demirel'e göre bu yanlışlar, söz vermesine rağmen yeniden lider olmak istemesi ve geçen seçimlerde adayları lisan sınavına sokmasıydı Orta Asya Türk cumhuriyetleriyle en fazla ilgilenen lider 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'di. Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarına kavuştukları dönemde önce Başbakan, sonra Cumhurbaşkanı olan Demirel, yıllar boyu bu ülkeler ve liderleriyle sıcak ilişkisini sürdürdü. Dışa açılmalarında, uluslararası ilişkilerinde katkıda bulundu. Liderlerle kişisel dostluklar kurdu. Demirel'in yakın dostluk geliştirdiği liderlerden biri de Kırgızistan Devlet Başkanı Askar Akayev'di. Demirel, Kırgızistan'daki gelişmeleri, Akayev'in devrilmesini ve akıbetini nasıl görüyor? Akayev'in yanlışı 9. Cumhurbaşkanı Demirel, dünkü görüşmemizde yakın dostu Akayev'le ilgili olarak şu değerlendirmeyi yaptı: "Akayev, çok iyi okumuş, çok iyi yetişmiş biriydi. İyi bir entelektüeldi. İyi bir Kırgız milliyetçisiydi. Yaptığı yanlıştı. Yanlışlarından biri, aday olmayacağım diye söz verdiği halde yeniden devlet başkanı olmak istemesiydi. Diğeri, geçen seçimlerde adayları lisan sınavına (Kırgız dilinde) sokması ve o sınavla adayları elemesiydi. Bunlar yanlıştı. Akayev, Kırgızistan için çok şey yapmıştır, her şeyi yapmıştır. Her şey yetmemiştir. Her şey de bazen yetmez. Fert başına milli gelir artmamış, düşmüştür. Ayrıca Kırgızistan'da ikili bir yapı vardır. Kuzeyli, güneyli sorunu vardır. Güneyliler kendilerini asilzade sayarlar. Yaşananlar talihsiz bir durumdur." Uyarmıştım Demirel, Orta Asya cumhuriyetlerinde iktidarların muhalefet hareketleri tarafından devrilmesini değerlendirirken şöyle konuştu: "Kırgızistan'da yaşananlar benim için sürpriz olmamıştır. Bu ülkeler bağımsızlıklarına kavuşalı neredeyse 15 yıl oluyor. 10. yıldan itibaren geçişlerin sancılı olacağı belli olmaya başlamıştı. Ben o zaman, bu geçişin çok sancılı olacağını söylemiştim, yazmıştım. Gidiş görülüyordu. İktidar mücadelesinin, iktidarın el değiştirmesinin sakin olmayacağını, büyük sancılarla gerçekleşeceğini belirtmiştim. Sorun öz itibarıyla iyi yönetim, doğruyu zamanında görmek/görememek sorunudur." Neden yıkılıyorlar? Demirel, Orta Asya cumhuriyetlerinde iktidarların neden yıkıldığını ise şöyle izah etti: "Bu cumhuriyetler ortaya çıktığında birinci sorun güvenlikti. Devletlerin güvenliği sağlaması en önde gelen sorundu. Tabii, arkasından demokrasiye geçiş, ekonomik ve toplumsal yeniden yapılanmaydı. Bir sistemi değiştirip yerine yenisinin konulması gerekiyordu. Kolay iş değildir. Mühim olan şudur; Eski rejimde halk zaruri ihtiyaçlarını bedava karşılayabiliyordu. Elektrik, su, yakıt, ısınma bedavaydı. Zaten Sovyet sistemi de bu yüzden çöktü. Bu bedavayı karşılayacak üretimi yapamadı. Yeni cumhuriyetlerde ortadan kalkan bu sistemin yerine piyasa ekonomisini, onun üretim gücünü, kurumlarını yerleştirmeleri gerekiyordu. Demokrasiye geçmeleri gerekiyordu. Tam olmasa bile demokrasinin bazı kurumlarını yerleştirmeleri zorunluydu. Kırgızistan'a baktığınızda 1990'a kıyasla fert başına milli gelir düşmüştür. O seviyenin altında kalmıştır." Domino etkisi Demirel, her ülkenin koşullarının diğerinden farklı olduğuna değinirken, Kırgızistan'daki gelişmelerin domino etkisiyle diğer ülkelerde yaşanıp yaşanmayacağına ilişkin olarak da şu değerlendirmeyi yaptı: "Her ülkenin durumu diğerinden farklıdır. Bu tür gelişmeler önce Gürcistan'da başladı. Şevardnazde, Gürcistan'ı kuran liderdir. İyi yetişmiş bir devlet adamıdır. Ama devrin aradığı adam farklıydı. Gürcistan ve Kırgızistan bu ülkeler arasında en fakirleridir. Fakirlik de çok önemli bir faktördür." Türkmenbaşı'na nasihat Demirel, kendini ömür boyu devlet başkanı seçtiren Türkmenistan Devlet Başkanı Türkmenbaşı'yla ilgili sorumuzu ise şöyle yanıtladı: "Türkmenistan zengin bir ülke. Kaynağı çok, nüfusu az, küçük bir ülke. Şartları farklı. Tabii zenginlik de bazen yetmez. Bazı olaylar zengine, fakire bakmaz. Türkmenbaşı kendisinden başkasına razı olmaz, kıyaslama kabul etmez. Ama akıllıdır. Doğruyu görür." İki lider yakın dosttu Orta Asya Türk cumhuriyetleriyle en çok ilgilenen lider olan Süleyman Demirel'in, Askar Akayev'le kişisel dostluğu vardı. Demirel, Bişkek'te bir açılış töreninde Akayev'le görülüyor. YAZI:Fikret BİLA MİLLİYET