Çocuklarda Davranış Değiştirme ve Geliştirme

Çocuklardaki olumsuz davranış örüntüleri aile ve çevresel faktörler ile ilişkilidir. Bu sebeple çocuğun bulunduğu her yerde yetişkinler davranış ve söylemlerine dikkat etmelidir. Şayet yanlış bir davranış çocukta doğru olarak pekiştirildiyse bu davranış çocukta kalıcı olarak yerleşir. Bu sebeple neyin takdir edilip ödüllendirildiği konusunda da ebeveynler çok dikkat etmelidir. Bazen yanlış öğrenilen bir davranış içinde bulunulan ortam sebebiyle de ortaya çıkabilir. Bu noktada ortamda iyi bir gözlemci olmak ve istenmeyen davranışın özellikle o ortamda ortaya çıkmasını sağlamış olan tetikleyicileri bulmak ve mümkünse o tetikleyicileri denklemden çıkartmak önemlidir. Çocuklara karşı almış olduğumuz tutum ve tavırlar bir davranışın olumlu ya da olumsuz olarak pekiştirilip kalıcı hale gelmesini sağladığından çocuk aldığı tepkiye karşı olarak istenmeyen davranış konusunda artma ya da azalma gösteren bir eğilim içerisinde olacaktır. Çocuğu istenmeyen bir davranışı gösterdiği ortamdan uzak tutmak, davranışın unutulmasını sağlamak adına elzemdir. Genel bir kural olarak amacına ulaşan her davranış pekiştirilir. Pekiştirilen her davranış kalıcı olarak yerleşir. Bu sebeple çocuğun neyi nasıl istediği konusu önem arz etmektedir. İstek ve beklentilerini ağlayarak, bağırarak, vurarak ya da kendini yerlere atarak ifade eden bir çocuk karşısında ebeveyn tüm soğukkanlılığı ile “bu davranışlarının uygun olmadığını ve isteklerini bu şekilde yaptıramayacağını” kesin bir kararlılıkla ifade etmelidir. Bu davranışların neden uygun olmadığı ve isteklerini neden bu şekilde yaptıramayacağı konusunun çocuğa açıklanması çocukta bu süreci daha kolay zihinselleştirip anlamasına yol açar. Bu noktada “bu seferlik böyle olsun” tavrı çocukta “biraz daha zorlarsam bir boşluk yaratır ve o boşluktan sızarım” düşüncesinin gelişmesine sebep olur. Bir kural karşısında bir kere esneklik gösterildiği taktirde çocuk nihai amacına ulaşmak için her yolu denemekten asla çekinmez. Başvurulan bu yollar sizin tasvip etmediğiniz davranışlar şeklinde de karşınıza çıkabilir. Çocuğu utandırmadan, kızmadan, aşağılamadan sakince dinlemek ve konuya gereken açıklığı taviz vermeden getirmek zaman içerisinde bu davranışın sönmesine sebep olacaktır. Bunun tam tersi olacak şekilde de olumlu/istenilen davranışın ödüllendirilmesi o davranışın tekrarlanabilir olmasına karşı teşvik edici bir güç olup kalıcı bir davranışa dönüşmesi sürecini şekillendirecektir.

Çevresel faktörlerin etkisinin yadsınamayacağı gerçeğini göz önünde bulundurursak şayet çocuğunuzun kimlerle nasıl arkadaşlık kurduğunu bilmek de son derece önemlidir. Dışarıdaki kişileri değiştirmek mümkün olmasa da dış çevreyi değiştirmek mümkündür. Çocuğu çevreden bağımsız hale getiremez sürekli koruma altına alamazsınız lakin iyi bir arkadaş grubu ve çevre edinmesi konusunda yardımcı olabilirsiniz.

Ebeveynler bir süre sonra çocukların davranışlarını nerede ne yapacaklarını ezberlemiş hale gelirler. Olumsuz bir davranışın ortaya çıkacağı ebeveynler tarafından fark edildiği an çocuk olumlu başka bir davranışa yönlendirilmelidir. Bu sayede çocuğun yapacağı olumsuz davranış kendisi tarafından unutulacaktır. Farklı ortamlarda çocuğun davranışlarını gözlemlemek de önemlidir. Bu sayede çocuğunuzun hangi duygular karşısında nasıl tepkiler verdiklerini gözlemleyebilir ve olumsuz bir davranışla karşılaşırsanız buna müdahale edebilirsiniz. Ancak bu burumda da dikkat edilmesi gereken bir nokta başkaları yanında, sosyal alanlarda olumsuz davranışa anında müdahale etmemektir. Bu durum çocuğun utanıp, özgüveninin kırılmasına sebep olabilir. Ancak eve gittiğinizde ya da baş başa kaldığınız bir zaman diliminde bu davranışı konuşmak gereklidir. Hata yaptıklarında çocuklarınıza bu hatalarını kendilerinin fark edip düzeltmesi konusunda yardımcı olun. Size güven duyması, hata yapsa dahi yanında olacağınızı bilmesi önemlidir.